Uzmanlar, rutinlerin beynin bir tür düşmanı olarak tarif ederken, sorunlar karşısında kolay yolu seçmek de beyindeki sınırlı sayıda bulunan sinir hücrelerini daha az işe yarar hale gelmesine neden olduğunu belirtiyor. Rutinlerinden şaşmayan insanlar daha fazla unutkanlık, bilişsel sorun, depresyon, anksiyete ile mücadele eder. Bir başkasının sorunlarını dinleme ise beyne yararlıdır.
Nöroloji ve Sinirbilim Uzmanı
Doç. Dr. Selen GÜR ÖZMEN
Beyin, rutinleri evrimsel olarak tercih eder, kişinin kendisini daha güvende hissedebilmesi için genelde kolay yolu seçer. Bu beyindeki sınırlı miktarda bulunan hücreleri daha az işe yarar hale getirir, birbirleriyle bağlantı yollarını kapattır. Bu kayıpla, kişi ileride herhangi bir hasar durumuyla karşılaştığında, daha az bağlantıyla savaşa girmek zorunda kalır. Rutinden çıkılarak beyin hücreleri nöronlar arası sinaptik bağlantı yolları arttırılır, bu yollar ne kadar açılıp kullanılırsa, beyin için o kadar iyi olur.
Öte yandan farklı bilişsel fonksiyonları farklı sentezlerde kullanmak, hafızayı aktif tutmak, problem çözme yeteneğini geliştirmek, bilişsel olarak esnek yapıyı da muhafaza eder. Farklı perspektiften bakmayı sağlayan ‘zihin teorisi’ adı verilen bir durum vardır. Bu, farklı insanlarla, sosyal entegrasyonlarla çalıştırılarak sağlanır. Ayrıca planlama, organize etme yeteneğini sürekli aktif tutmak da önemlidir. Yani tüm bu bilişsel fonksiyonlar süreklilik itibariyle çalıştırılırsa, ileride beklenmedik rutini bozan bir durumla karşılaşıldığında çok daha fazla altyapıya sahip olup, çok daha kolay çözümlenir, bağlantılar kurulabilir. Rutin bu anlamda iyi değildir. Rutinden şaşmayan insanlarda daha fazla unutkanlık, bilişsel sorunlar, daha erken yaşta hayatta zorluklarla başa çıkamama, depresyon ve anksiyeteye daha meyilli olma gibi durumlar mevcuttur. Beynin daha fazla aktif kullanılması hem psikolojik hem de nörolojik hastalıklardan uzak kalınmasına yardımcı olur.
Başkalarının sorunlarını dinlemek beynin işlevini arttırır…
Bilişsel olarak esnek olmak, farklı durumlar karşısında farklı çözümleri üretebilmeyi sağlar. Daha önce işe yarayan çözüm artık işe yaramıyorsa yeni bir alternatif üretebilmek ya da başka bir konuda, problemde kullanılan çözümü tamamen başka konu-durum karşısında kullanılabilir hale getirebilir.
Bunları hızlı ve başkalarına ihtiyaç duymadan yapabilmek bilişsel esnekliktir. İş, okul, ev vb. gibi değişimler aynı zamanda eş ya da sevgili ayrılıkları insanın hayatındaki önemli değişimlerdir. Tüm bunlara adapte olabilmek, bilişsel esneklik, adapte olamamak da katılıktır. Sonuçta hayatta birçok alternatif bulunmaktadır. Bu alternatifleri başkalarının deneyimlerini dinleyerek, okuyarak, gözlemleyerek o deneyimleri yaşamadan da çözümlere ulaşma şansı vardır. Daha önce başkasının anlattığı, yaşadığı çatışma veya problemde, alternatif yollarla nasıl sonlara ulaştığı dinleme, öğrenme ve sindirme aynı problemle karşılaşıldığında alternatif çözümlerin nelere yol açtığını daha önceden bilmek, daha kolay, doğru yolu seçme ve yönelme şansı oluşturabilir.
Fiziksel aktiviteler hafızayı güçlendirir…
Uyku öncesi ve sakin zamanlarda öğrenmeye daha kapalı halde iken hareketli anlarda yaratıcılık artar. Bir sempatik bir de parasempatik sinir sistemi vardır. Sempatik sinir sistemi, savaş ya da kaç mekanizmasıdır. Yani savaş karşısında ya bununla savaş ya koşarak kaç ya da donup kal. Parasempatik sinir sistemi ise sindir ve dinlen. Genelde yemek sonrası sindirim hücrelerinin organları aktife ettiği, sindirime başladığı süreçtir, bilinçsiz yapılır. Öğrenmeye açık zamanlar ise, daha uyanık ve hafif tehlikelinin var olduğu durumlardır. O yüzden günlük fiziksel aktiviteler, vücuda ve iç organlara yararlarının yanı sıra zihinsel egzersiz anlamında da hafızanın güçlendiği, öğrenme kabiliyeti, bilinçsel fonksiyon, dikkat, problem çözme yeteneklerinin arttığı, fikir-çözümlerin akla geldiği bir dönemdir. Bu nedenle fiziksel egzersizi aslında zihinsel egzersiz için de önerilir.
