Beyinde doğal olarak üretilebilen GABA sinir iletisini yavaşlatan, gevşemeye yardımcı olan baskılayıcı bir kimyasaldır. Eksikliğinde kaygı bozukluğu- anksiyete, epilepsi, uykusuzluk gibi hastalıklar görülebilir. Özetle; Stres anında beyne kimyasal mesaj olarak ‘Sakinleş, nefes al, rahatla’ der ve tüm kontrol noktalarını idare eden düğme ‘Gama-Aminobütrik Asit (GABA)’tır.
Dr. Gülten Özdemir
Nöroloji Uzmanı
Bilim dünyası insan biyolojisi üzerindeki bilinmezleri çözmek üzere yıllardır aralıksız çalışıyor. Çalışmaların yoğunlaştığı önemli alanlardan biri de beyin. Beyindeki ödül mekanizmasını tetikleyen davranışlar, hayatta kalma şansını da artırıyor. Serotonin, noradrenalin, dopamin, endorfin, oksitosin, vazopressin, asetilkolin, histamin, GABA gibi insan vücudunda iletimde rol oynayan, sinirlerde görev alan bazı kimyasalların işlevi bilinmektedir.
Önemli bazı kimyasal maddeler ve görevleri:
Serotonin: İnsan vücudu tarafından üretilebilen, psikolojik denge için vazgeçilmez moleküldür. Merkezi sinir sistemi haricinde psikoloji-sosyal davranışı, iştah-sindirimi, uyku, hafıza, cinsel istek ve fonksiyonları etkiler.
Dopamin: Beynin ödül mekanizmasını tetikleyerek, gerekli enerjiyi sağlar. Düşük seviyesi Parkinson; yüksek aktivitesi ise şizofreni gibi hastalıklarla ilişkilendirilmiştir.
Asetilkolin: Merkezi ve çevresel sinir sisteminde iletimin parçası olarak önemli görev yapar. Bireyin dikkati, uyarılması, istemsiz kasları etkinleştirmek için çalışır.
Norepinefrin-Noradrenalin: Strese tepki olarak salgılanan ‘Kaç ya da savaş’ molekülüdür. Beyne giden oksijen miktarını artırır, kalpten kan pompalanmasını düzenler. Kaslara glikoz lipitleri daha verimli-hızlı şekilde verir. Hızlı karar verebilmeyi sağlar, konsantre-dikkat süresini uzatır.
Kortikotropin Salıcı Hormon: „Stres hormonu“ olarak da bilinir; beyinde öğrenme mekanizması üzerinde etkilidir. Hipofiz bezi tarafından salgılanan hormon amigdala ve hipokampus gibi öğrenme ile ilgili beyin bölgelerini uyarır. Özellikle savaş, tecavüz, saldırı gibi travmatik olaylar sonrası görülen bozuklukta önemli etkiye sahiptir.
Aminobütrik Asit (GABA): Beyin stres uyaranı algıladığında hipotalamus-hipofiz-adrenal eksen (HPA ekseni) sistemi aktive olur. Uzun süren aktifleşmesi durumunda kortizol üretimi artar bu da sağlık sorunlarına neden olur. HPA eksenini sakinleştiren, stresi bastıran etki mekanizmasını çalıştıran kimyasal ileti GABA’dır.
‘Sakinleş, nefes al, rahatla’
GABA stres anında beyne kimyasal mesaj olarak ‘Sakinleş, nefes al, rahatla’ der. Eksikliği huzursuzluk, endişe, panik atak, uykusuzluk, baş ağrısı, bağımlılık, depresyon, epilepsi, Parkinson, yüksek tansiyon, diyabet, karaciğer-böbrek bozuklukları ve alerjilerle bağlantılıdır.
Yetersiz beslenme, hareketsizlik, sosyal temas eksikliği, duygusal stres, çevresel toksinlerin varlığı, uyku eksikliği de insanın dengesiz olmasına neden olur. Ayrıca beyindeki sinir iltihaplanması GABA üretiminin azalmasına neden olur. İltihaplanmayı baskılamak için Omega-3 yağ asitleri çok önemlidir. Çünkü beyindeki Omega-3 yağ asitleri stres hormonu üretimini doğrudan engeller.
GABA üretimini artıran doğal gıda kaynakları; bakla, yeşil yapraklı sebzeler, domates, soğan, yumurta, taze kabuklu yemişler, tohumlardır.
Elektroensefalografi (beyin görüntülemesi) EEG ile kişilerin beyin hareket faaliyetleri sinyallerle ölçülür-görüntülenir. Aynı zaman da GABA seviyesi de izlenebilir. Alfa dalgaları kişinin GABA seviyesinin yeterli, yoğun beta dalgalarının ise yetersiz olduğunu gösterir.
Glutamine ile GABA dengesi çok önemlidir
GABA’nın aktif hale gelmesi için glutamine ihtiyaç duyulur. Beynin yakıtı olarak görev yapan iki önemli iletişim kimyasalı glutamik asit ve gamma-aminobütirik asidin (GABA)dır. Nitrojen taşınımına yardımcı olur. Beyinde, amonyağın toksik yapılanmasını azaltır. Beyin için önemli bir yakıttır ve glikoz eksikliğinde yeterli enerjiyi sağlar. Bu özelliklerinden dolayı, konsantrasyon, hafıza, zihinsel durum, ilgi ve dikkati arttırır. GAMA’nın tersine görev yaptığı için Glutamin ile dengede olması çok önemlidir. Glutamin seviyesi yükseldiğinde GABA seviyesi düşer, mutsuzluk hali gelir. GABA artığında glutamine, glutamin artığında ise GABA’ya dönüşür.