Tehlikelerden korunmak için belirli bir korkunun olması genetik olarak kodlanmış duygudur. Tehlikeli durumlara karşı önlem alınır. Bunun dışında orantısız, aşırı ve mantık dışı olan fakat engellenemeyen korkular vardır. Kişinin yaşamını kısıtladığında korkuların tedavisi gerekir.
Psikiyatrist
Prof. Dr. Nevzat TARHAN
Fobi genellikle korku olarak bilinir. Örümcek, yılan, uçak ya da yükseklik gibi nesnesi belli korkular özgül fobi olarak tanımlanır. İlerlemiş korku tablosunda kişi de ağız kuruması, elde terleme gibi bazı tepkiler oluşur. Beyin korku karşısında ‘kaç’ tepkisi verdiğinde ise kişi bayılır.
Fobiler nesnesi belli korkulardır
Korku doğal bir duygudur ve herkeste vardır. Tehlikelerden korunmak için belirli bir korkunun olması genetik olarak kodlanmış duygudur. Tehlikeli durumlara karşı önlem alınır. Bunun dışında orantısız, aşırı ve mantık dışı olan fakat engellenemeyen korkular vardır. Yükseklik, asansör, kapalı-açık alan korkusu ve yalnız kalma fobisi nesnesi belli fobilerdir. Nesnesi belli olmayan fobiler ise korkulardır. Onlar daha komplike olan psikiyatrist hastalıklardır. Kişi genellikle korkar ama neden korktuğunu bilmez.
İnsanda genetik korku var
Örümcek ya da yılandan korkmak genetik olarak bütün insanlarda vardır. Hayatında hiç görmemiş olan bir kimsede bile örümcek korkusu olabilir. Genetik olarak yükseklik korkusu olmasaydı birçok insan balkona çıkar veya yüksek bir yere çıkar ve oradan atlayıp hayatını kaybedebilirdi. Özgül korku da kaçınma derecesinde korkuyu tanımlıyor. Korku insanı korur ama orantısız korku insan yaşamı kalitesini kısıtlar.
Korkunun yanında kaygı da oluyor
İnsanlığın ilk döneminde annelerde korkuya karşı direnç daha düşüktü. Genetik olarak çocuklarını koruyabilmesi açısından korku anneler için faydalı ve gereklidir. Korku erkeklerde daha azdır ve daha ataktır. Bazen yaşam kalitesini bozan özgül fobiler ortaya çıkar. Kişinin günlük yaşamını verimsiz hale getirir. Korkunun dışında insanın aklında devamlı kaygı oluşur. Kişinin kedi korkusu varsa bir yere gideceği zaman ilk aklına gelen oradaki kediyle ilgili bir araştırma yapmak ve kedi varsa ne yapacağını düşünmek, onu sorgulamak gibi artık hayatında birincil konu haline geliyorsa bu artık fobi haline gelmiştir.
Beyin fobi olduğunda alarma geçiyor
Bir insan hayatında örümcek, kuş ve yılandan korkabilir. Kişi fobisinden kurtulmak istiyorsa ona ‘Sen kendi kendine halledersin.’ dememek lazım. Bu ciddi bir durumdur. Beyin fobi olduğu zaman hatalı alarma geçer. Kişi genellikle tek fobisi olduğu zaman kendisini hasta olarak kabul etmez, ‘benim özel durumum’ deyip hayatını ona göre düzenler, hayatını da kısıtlar. Bir yere gidemez, eğer evliyse eşi ve çocukları da o fobiden etkilenir. İstiyorsa düzeltilir ama çoğu zaman istenmez. Düzelemeyecek korkusu oluşur. O zaman da ikinci kazançları olur. Fobi nedeniyle çocuklar ve aile üzerinde kontrol de sağlamış oluyor. Bu durumda ‘benim fobim var’ diyerek çok şeyi daha kolay yaptırabilir.
Fobi tedavisinde simülasyon kullanılır
Sanal gerçeklik gözlüğü kullanılarak simülasyon tedavisi yapılır. İspanya’da bir firma üretti, bütün fobiler tek tek yazıldı. Türkçe’ ye çevrildi. Onay alındıktan sonra VR gözlüğü takılır. Yükseklik korkusu olan kişiye VR gözlüğü takıldığında, gerçekten kendisini uçurum kenarında görür. Görüntü üç boyutlu olduğu için kişi paniğe kapılır. Sanal ortamda o yüksekliğe alıştıktan sonra artık gözlüksüz bakmaya başlar.
Korkular insan hayatını kısıtlayabiliyor
Bazı insanlar gerçeklerle değil korkularla hareket eder. Kişi bir yere gidecekse oradan köpek çıkar diye gidemez. Yapılacak birçok işi vardır ama asansör korkusundan dolayı merdivenle çıkmak zorunda kalır, işi aksar. Korkular insanın hayatını çok kısıtlar. Örneğin kalabalık, topluma girmekten korkanlar da vardır. Korku nedeniyle toplumun içinde fikrim budur diyemez, parmağını kaldıramaz, soru soramaz. Sosyal hayatını kısıtlamış olur. Kişi isterse düzelir.
Beyin savaş veya kaç tepkisi verir
İlerlemiş korku tablosunda vücutta bazı belirtiler ortaya çıkar. Özgül, basit fobi gibi fobilerde kişinin ağzı kurur, nefes alamaz, eli terler, ani olarak tansiyonu düşer. Bunların hepsi bedensel belirtilerdir. Beyin savaş-kaç tepkisi verir. Savaş tepkisi verirse tansiyonu yükselir, kaç tepkisi verirse tansiyonu düşer bayılır. Ancak bu gibi durumlarda beyin genellikle kaç tepkisi verir. Otonom sinir sistemi böyle durumlarda aktive olur. Sadece hayali bir korku olayı değil bedensel karşılık verilir. Böyle durumlarda dilaltı hapı önerilir. Korku olayı devam ederse vücudun aşırı tepkisi kesebilir.
Tedavi süreci kişiye özel değişiyor
Kişi isterse 2-4 haftalık tedavi ile sonuç alınabilir. Kişinin korku puanı başlangıçta 10 ise, 3 ile 6 hafta arasında bir-iki puana düşer. 3-6 haftalık bir tedaviyle de sonuç alınabilir ama kişinin bunu istemesi gerekir. Tedavi ile kişi korkuyu beyninin ürettiğini anlar. Beyin ne üretirse hayat ona göre şekillenir.
