İyilik Yap 8 Yıl Daha Fazla Yaşa

Psikoloji profesyonelleri, ruh sağlığıyla ilgilenen uzmanların yeni keşfettiği bir kavram ‘iyilik’. Bu kavram unutulmuştu, terk edilmişti. Yeniden keşfedildi. İyilikle ilgili yapılmış çok çalışma var. İyilik yapmanın insana iyi geldiği görüldü. Pozitif düşünen kişilerde ileri yaşta vücut daha sağlıklı olurken sekiz buçuk yıl daha fazla yaşıyor ve sağlık sorunları daha az görülüyor.

İyilik in­sa­nın sa­de­ce karşı ta­ra­fı değil, ki­şi­nin ken­di­si­ni de mutlu edi­yor. Dep­res­yon ve ank­si­ye­te­yi azal­tı­cı bir et­ki­si var. İyilik yap­tı­ğı zaman ki­şi­nin öz say­gı­sı da ar­tı­yor. Ya­pı­lan araş­tır­ma­lar­da ki­şi­nin baş­ka­sı­na yar­dım et­ti­ği zaman be­yin­de em­pa­ti­nin ver­di­ği bir mut­lu­luk hor­mo­nu sal­gı­la­tı­lı­yor. İnsa­nın iyi­lik yap­ma­yı zi­hin­sel bir hedef ha­li­ne ge­tir­me­si psi­ko­lo­jik iyi oluş üze­ri­ne çok önem­li katkı sağ­lar.

İyilik yap­ma­nın an­ti­dep­re­san et­ki­si var

Dün­ya­da artan dep­res­yo­na karşı psi­ko­lo­jik ve ma­ne­vi refah se­vi­ye­sin­de artış ol­ma­dı. Tam tersi daha da kö­tü­ye gi­di­yor. Özel­lik­le artan dep­res­yon va­ka­la­rı­na karşı so­ru­nun ne­den­le­ri­ni tes­pit etmek ama­cıy­la ya­pı­lan araş­tır­ma­lar, şu so­nu­cu or­ta­ya koydu: İnsan­la­rın mutlu ola­bil­me­si için baş­ka­la­rı­nın da mutlu ol­ma­sı ge­re­ki­yor. İyilik yap­ma­nın an­ti­dep­re­san et­ki­si var.
O de­re­ce gü­ven­siz­lik ve yal­nız­lık arttı ki bu çağ gü­ven­siz­lik çağı ola­rak ta­nım­la­nı­yor. Eve git­ti­ği zaman eşine sır­tı­nı dön­mek­ten kor­kar olmuş, bana zarar ve­re­bi­lir mi, ço­lu­ğum­dan ço­cu­ğum­dan kö­tü­lük görür müyüm gibi kaygı in­sa­nı, ha­ya­tı ya­şan­maz hale ge­ti­ri­yor.

Buna çözüm ola­rak da iyi­lik yap­tı­ğın zaman karşı ta­ra­fa ‘Ben senin dos­tu­num’ di­yor­sun. ‘Ben­den sana kö­tü­lük gel­mez’ di­yor­sun. ‘Be­nim­le il­gi­li ne­ga­tif dü­şün­cen varsa ba­ğış­la’ di­yor­sun. Bun­la­rı doğ­ru­dan söy­le­sen olmaz. Bu rast­ge­le, ses­siz bir iyi­lik ola­cak. Ar­ka­sın­dan güzel şey­ler ko­nuş­mak, ki­şi­nin ku­la­ğı­na git­ti­ği zaman di­yecek ki ‘Bak ben onun hak­kın­da iyi dü­şün­mü­yor­dum ama o benim hak­kım­da güzel şey­ler söy­lü­yor­muş. Ben ne kadar kötü bir in­san­mı­şım. Ben bunu nasıl yap­tım’ diye dü­şü­necek. Onun için kişi, iyi­lik cö­mer­ti ol­du­ğu zaman far­kın­da ol­ma­dan ken­di­si­ne de ka­za­nım ola­rak döner.

Bir kimse iyi­lik ya­pın­ca her­kes ka­za­nı­yor

Ka­pi­tal sis­tem­de iyi­lik yap­mak iş­let­me ma­li­ye­ti­ni art­tı­rır. Şu anda yar­dım et­me­yin, sa­da­ka ver­me­yin, iyi­lik yap­ma­yın diyen bir mo­der­nizm var. Ka­pi­tal sis­te­min öğ­re­ti­si bu. Bu öğ­re­ti­nin yan­lış so­nuç­la­rı çıktı çünkü bir kimse iyi­lik yap­tı­ğı zaman as­lın­da her­kes ka­za­nı­yor. O kişi kay­be­di­yor, bir şey ve­ri­yor gibi gö­zü­kü­yor ama öyle değil. Ra­hi­be Te­ra­sa’nın meş­hur bir sözü var­dır. ‘Dünya nasıl ya­şa­nı­lır olur?’ diye so­ru­yor­lar o da ‘Bi­re­bir iyi­lik yap­mak­la’ diye ya­nıt­lı­yor. Öyle güzel özet­le­miş ki. Bu ev­ren­sel bir doğ­ru­dur. Bi­re­bir iyi­lik yap­ma­yı kül­tür ha­li­ne ge­tir­miş­tir.

Nar­si­sizm, ben­cil­li­ğin ki­şi­lik ha­li­ne gel­miş hali. Mo­der­niz­min ver­di­ği bir şey. Zevk pe­şin­de koş­ma­yı bize ego ola­rak sundu. İkin­ci­si ise ‘Sen önem­li­sin aile önem­li değil’ diyor. ‘Sen önem­li­sin top­lum önem­li değil’ diyor. Bi­rey­sel­li­ği ben­cil­lik­le ka­rış­tı­rı­yor. Bu yir­min­ci yüz­yı­lın in­san­lı­ğa en kötü he­di­ye­si­dir.

Kar­şı­lık­sız, rast­ge­le ve ses­siz iyi­lik ya­pa­lım

Ana­do­lu’da iyi­lik yap­mak bir kül­tür­dür. Ama bu kül­tür kö­re­li­yor, gi­di­yor şu anda. Artık ağaç ku­ru­ma­ya baş­la­dı bunu can­lan­dır­ma­mız lazım. Kar­şı­lık­sız, rast­ge­le ve ses­siz iyi­lik ya­pa­lım. Bir çıkar bek­le­me­den, gös­te­re gös­te­re değil. Alkış ve övgü bile bek­le­me­den. Bu iyi­lik­ler çok daha te­sir­li olur. Hiç iyi­lik yap­ma­mak­tan, hep bana hep bana de­mek­ten daha iyi­dir.

Top­lum­sal iyi­li­ği dü­şü­nen genç­ler ye­tiş­tir­me­li­yiz

Sa­de­ce ken­di­ni dü­şü­nen değil, top­lum­sal iyi­li­ği dü­şü­nen genç ve ço­cuk­lar ye­tiş­ti­ril­me­si ge­re­kir. Şu du­rum­da ih­ti­ya­cı­mız olan ‘İnsan­la­rın ya­ra­rı ve mut­lu­lu­ğu için ben ne ya­pa­bi­li­rim?’ diye dü­şü­nen genç bir kuşak. Hep ken­di­si için hayal kuran bir genç ye­tiş­tir­me­ye­lim. Vatan, ge­lecek ve baş­ka­la­rı­na bir şey ya­pa­cak ha­yal­ler kur­sun. İnsan­lar ha­ya­tın so­nu­na gel­di­ği zaman nasıl bir iz bı­ra­ka­ca­ğıy­la il­gi­li ha­yal­ler kur­sun. Böyle du­rum­lar­da bun­la­rın hepsi iyi­lik yap­mak­tır. Bunun için niyet önem­li. Bi­re­yin ‘Ben ha­ya­tım­da iyi­lik­le­re evet di­ye­ce­ğim, kö­tü­lük­le­re hayır di­ye­ce­ğim’ şek­lin­de dü­şün­me, bunu zi­hin­sel bir hedef ha­li­ne ge­tir­me­si ge­re­kir.

Rast­ge­le iyi­lik­ler ha­ya­ta anlam ka­tı­yor

Ço­cu­ğun­la senin yatay iliş­ki­ye ih­ti­ya­cın var. Onun­la iyiyi, doğ­ru­yu, yan­lı­şı ko­nu­şa­bil­men lazım. Hiç ko­nuş­ma­yan, doğ­ru­dan doğru bu­yur­gan iliş­ki­ler ço­cuk­ta, genç­te ‘Anne ve babam beni sev­mi­yor’ duy­gu­su oluş­tu­rur. Bunun için bun­la­rın hepsi birer iyi­lik­tir. İyilik demek illa maddi bir he­di­ye almak demek de­ğil­dir.

Top­lum­da şid­det, in­ti­har, bo­şan­ma­da oran­la­rın­da­ki artış bir alarm­dır. Çözüm ola­rak iyi­lik yap­ma­yı bir ego ide­ali ola­rak genç­le­re, ço­cuk­la­ra öğ­ret­mek ve bunun top­lu­ma yer­leş­ti­ril­me­si lazım. Po­zi­tif dü­şü­nen ki­şi­ler­de ileri yaşta vücut daha sağ­lık­lı olur. Sekiz buçuk yıl daha fazla ya­şı­yor­lar. Sağ­lık so­run­la­rı daha az gö­rü­lü­yor.

Prof. Dr. Nevzat Tarhan
Psikiyatrist