GÜVENDE VE GÜVENLİ ÇOCUK YETİŞTİRMEK

Öğlen is ar­ka­daş­la­rıy­la yemek yer­ken çap­raz ma­sa­dan bir ses geldi: “Ye­me­ği­ni ye­mez­sen bü­yü­ye­mez­sin ve seni kötü in­san­lar ka­çı­rır.” Dönüp bak­tım 65 yaş­la­rın­da bir be­ye­fen­di, büyük ih­ti­mal­le beş ya­şın­da­ki kız to­ru­nu­nu uya­rı­yor­du. Be­ye­fen­di, korku ve kaygı ya­ra­ta­rak to­ru­nu­nun yemek ye­me­si­ni sağ­la­ma­ya ça­lı­şır­ken ne kadar yan­lış bir dav­ra­nış ser­gi­le­di­ği­nin far­kın­da bile de­ğil­di. Biz ebe­veyn­ler ço­cuk­la­rı­mı­zın iyi­li­ği için bir şey­ler yap­tı­ğı­mı­zı zan­ne­der­ken diğer taraftan te­la­fi­si im­kân­sız yan­lış­lar ya­pa­bi­li­yo­ruz. Gü­ven­lik, “ki­şi­yi fi­zik­sel ve ruh­sal bü­tün­lü­ğü­ne veya ma­lı­na yö­ne­lik olan teh­dit­ler­den ko­ru­ma ve ki­şi­nin ken­di­ni teh­li­ke­ler­den uzak his­set­me du­ru­mu” ola­rak ta­nım­la­nır. Bi­re­yin ken­di­ne gü­ven­me­si­nin ya­nın­da ken­di­ni güven için­de his­set­me­si ve baş­ka­la­rı­na güven ver­me­si, psi­ko­lo­jik sağ­lığı açı­sın­dan ol­duk­ça önem­li­dir. Ço­cuk­lar, bü­yü­me ve ol­gun­laş­ma sü­re­cin­de bü­yü­yüp ha­ya­ta atıl­ma­ya ha­zır­la­nır­ken baş­ka­la­rı­na ve dün­ya­ya nasıl gü­ve­ne­cek­le­ri­ni öğ­ren­me­li­dir. Güven, öyle temel bir duy­gu­dur ki ki­şi­lik ge­li­şi­min­de en önem­li fak­tör olan öz gü­ve­nin de ilk adı­mı­dır. Ço­cu­ğu­mu­zun gü­ven­li­ği­ne ilişkin en­di­şe, ha­mi­le­lik sü­re­cin­de hatta ha­mi­le kal­ma­dan çok önce baş­lı­yor ve ço­cu­ğu­mu­za ba­kı­cı bulma sü­re­cin­de tavan ya­pı­yor. Bu sü­reç­te bol re­fe­rans­lı çocuk ba­kı­cı­la­rın­dan, an­ne­an­ne ve ba­ba­an­ne­ler­den yar­dım alı­yor ya da okul ön­ce­si eği­tim ku­rum­la­rı­na baş­vu­ru­yo­ruz. Ya­nın­da ola­ma­dı­ğı­mız sa­at­ler­de gü­ven­de olup ol­ma­dı­ğı­nı ço­cu­ğu­mu­zun dav­ra­nışla­rın­dan an­la­ma­ya ça­lı­şı­yo­ruz. Ba­sın­da yer alan her ha­ber­le ya da duy­du­ğu­muz her olay­da “Acaba ço­cu­ğum gü­ven­de mi?” so­ru­su­nun ya­rat­tı­ğı te­dir­gin­li­ği ya­şı­yo­ruz ve çev­re­mi­ze de ya­şa­tı­yo­ruz.

ÇOCUKLARIMIZIN GÜVENLİĞİNİ NASIL SAĞLARIZ?

Mas­low’un ih­ti­yaç­lar hi­ye­rar­şi­sin­de en te­mel­de fiz­yo­lo­jik ih­ti­yaç­lar, son­ra­sın­da ise “gü­ven­de olma” ih­ti­ya­cı yer alır. Fiz­yo­lo­jik ih­ti­ya­cı kar­şı­la­nan bi­rey­ler ken­di­le­ri­ni gü­ven­de his­set­mek is­ter­ler.

Ço­cu­ğun psi­ko­lo­jik ola­rak sağ­lık­lı ge­li­şi­mi için ön­ce­lik­le aile­si­ni, çev­re­yi ve dün­ya­yı gü­ven­li bir yer ola­rak al­gı­la­ma­sı ge­rek­mek­te­dir.

Peki, ço­cu­ğu­muz, bazı or­tam­la­rın ve du­rum­la­rın ken­di­si için gü­ven­siz ol­du­ğu­nu nasıl fark edecek? Ço­cu­ğu­mu­zun hem ken­di­ni gü­ven­de his­set­me­si­ni hem de ken­di­ni ko­ru­ma­sı­nı nasıl sağ­la­ya­ca­ğız?

Gü­ven­lik ih­ti­ya­cı son dö­nem­de daha da art­mış, daha ko­ru­nak­lı/ gü­ven­li evler ve si­te­ler­de ya­şa­ma ta­le­bi or­ta­ya çık­mıs­tır.

Peki, evi­mi­zin, ço­cu­ğu­mu­zun kre­şi­nin, oku­lu­nun, ba­kı­cı­sı­nın, okul ser­vi­si­nin gü­ven­li ol­ma­sı ço­cuk­la­rı­mı­zın güven için­de ya­şa­ma­sı için ye­ter­li midir? Hayır.

Uyuş­tu­ru­cu ile Mü­ca­de­le Sı­ra­sı’nda Prof. Dr. Seyit Meh­met Sen, ço­cuk­la­rın akşam be­lir­li bir sa­at­te ev­le­rin­de ol­ma­la­rı­nın ço­cuk­la­rın gü­ven­de ol­ma­sı an­la­mı­na gel­di­ği­ni ancak gü­nü­müz­de ço­cuk­la­rın elin­de tab­let ve cep te­le­fo­nu bu­lun­ma­sı­nın, ço­cu­ğun gece ya­rı­sı so­kak­ta ol­ma­sı kadar teh­li­ke­li ola­bi­le­ce­ği ko­nu­sun­da haklı bir uya­rı­da bu­lun­muştur.

Biz aile­ler gü­ven­li ve sı­nır­lı in­ter­net sa­ye­sin­de bu teh­li­ke­yi ön­le­ye­bi­li­riz. Ço­cuk­la­rın gü­ven­li­ği­ni sağ­la­mak ko­nu­sun­da bize yön ve­recek en temel şey “sı­nır­lar”dır. Bütün ço­cuk­lar dün­ya­la­rı­nı sı­na­ma ve keşfet­me ih­ti­ya­cı his­se­der­ler. Ancak bu keşif sü­re­cin­de on­la­ra yol gös­te­recek sı­nır­la­ra da ih­ti­yaç du­yar­lar. Sı­nır­lar, ço­cuk­la­rın hem ken­di­le­ri­ni hem de ya­şa­dık­la­rı or­ta­mı kav­ra­ma­la­rı­nı sağ­lar; on­la­ra keşif ve öğ­ren­me fır­sa­tı sunar.

Anne ba­ba­la­rın gö­re­vi, ço­cuk­la­rı­na nor­mal ge­li­şim sü­re­ci­ni en­gel­le­me­den fır­sat­lar ya­rat­mak ve on­la­ra des­tek ola­cak, gü­ven­de his­set­ti­recek, ge­rek­ti­ğin­de es­ne­ye­bi­len sı­nır­lar koy­mak­tır.

Sınır koyma, ço­cuk­lar bü­yü­yüp ol­gun­laş­tık­ça dü­zen­len­me­si ge­re­ken di­na­mik bir sü­reç­tir. Bir ör­nek­le açık­la­mak ge­re­kir­se; ço­cu­ğu­muz 10 ya­şı­na kadar bir ye­tişkin gö­ze­ti­min­de site bah­çe­sin­de oy­nu­yor­ken 10 ya­şı­na gel­di­ğin­de diğer ar­ka­daş­la­rı gibi ya­nın­da bir ye­tiş­kin ol­ma­dan oy­na­mak is­te­di­ği­ni be­lirt­ti. Bu du­rum­da bah­çe­nin ne­re­sin­de ola­ca­ğı, hangi ar­ka­daş­la­rıy­la bu­lu­na­ca­ğı ve eve saat kaçta dö­ne­ce­ği­ne ilişkin sı­nır­lar çi­zi­le­rek bir de­ne­me ya­pı­la­bi­lir.

Bu de­ne­me­de söz ko­nu­su sı­nır­la­ra uygun dav­ra­nı­yor­sa artık ye­tiş­kin gö­ze­ti­min­de ol­ma­dan site bah­çe­sin­de ar­ka­daş­la­rıy­la oyun oy­na­ya­bi­le­ce­ği an­la­şıl­mış olur. Yaş, ço­cu­ğun ol­gun­laşma dü­ze­yi­ni gös­ter­mek için tek ba­şı­na ye­ter­li de­ğil­dir.

Bazı ço­cuk­lar 10 ya­şın­da bile kendi ih­ti­yaç­la­rı­nı kar­şı­la­ma­da ve ken­di­ne bak­ma­da ye­ter­li ol­gun­luk dü­ze­yin­dey­ken ba­zı­la­rı 14 ya­şın­da duy­gu­sal ve dav­ra­nış­sal so­run­lar­dan ötürü buna hazır ol­ma­ya­bi­lir. Bu ne­den­le her çocuk için ebe­veyn­ler ta­ra­fın­dan be­lir­le­nen yaş sı­nı­rı de­ği­şe­bi­lir.

Son ola­rak ço­cuk­la­rı­mız bir gün bize ge­lecek, Samed Beh­ren­gi’nin kitap kah­ra­ma­nı Küçük Kara Balık gibi “Gidip de­re­ci­ğin bit­ti­ği yeri gör­mek is­ti­yo­rum. Bi­li­yor musun anne? Ben ay­lar­dır bu de­re­nin ne­re­de bit­ti­ği­ni dü­şü­nü­yo­rum ama hâlâ işin için­den çı­ka­ma­dım. Ge­ce­den beri gö­zü­me uyku gir­me­di.

Sü­rek­li dü­şü­nüp dur­dum. So­nun­da gidip suyun bit­ti­gi yeri bul­ma­ya karar ver­dim. Diğer yer­ler­de neler olup bit­ti­ği­ni bil­mek is­ti­yo­rum.” di­ye­cek­ler. Biz­ler ise artık ye­ter­li ol­gun­lu­ğa sahip olan ço­cuk­la­rı­mı­zın ken­di­le­ri­ni ko­ru­ya­cak­la­rın­dan ve gü­ven­lik­le­ri­ni sağ­la­ya­cak­la­rın­dan emin bir şe­kil­de yeni de­niz­le­ri kes­şet­me­le­ri­ne izin ve­re­ce­ğiz.

Uzman Psikolog
Binay Bilge Annak