Beslenmeden, güneşe, fiziksel aktiviteden uyku düzenine, ev ve iş ortamından stres yönetimine kadar her alan kansere karşı koruyan yaşam biçimidir. Kanserle mücadele etmek; olduktan sonra değil, olmadan önce oluşturulan yaşam tarzı ile çok daha etkilidir. Kansere karşı koruma hakkında çeşitli yöntemler mevcuttur. Bazen bir çalışmada önerilen belirli bir kanser önleme yöntemi diğerinde önerilmez. Bununla birlikte önleme yöntemleri hakkında bilinenler de her gün gelişmektedir.
Doç. Dr. Yakup Bozkaya
Tıbbi Onkoloji Uzmanı
Tüm hastalıklarda olduğu gibi kanserde de en büyük etken, hastalığı oluşturmayacak yaşam biçimini benimsemek ve sağlıklı bir hayatı oluşturmak için olması gerekenleri dikkate almaktır. Kanserle mücadele etmek olduktan sonra değil, olmadan önce oluşturulan yaşam tarzı ile çok daha etkilidir.
Beslenme biçimi
Bol sebze ve meyve tüketilmesi: Diyet meyve-sebze, tam tahıllar ve fasulye gibi bitkisel kaynaklardan elde edilen gıdalara dayanmalıdır. Sebze-meyvenin çiğ ya da pişmiş ve mevsiminde olmasına dikkat etmek gerekir. Özellikle mide kanserine karşı koruyucudur. Her besinden yeteri kadar beslenme en sağlıklı olandır. Karbonhidratı tamamen hayattan çıkarmak yerine tam tahıl kaynakları ve kuru baklagilleri tüketmek sağlık açısından önemlidir. Çünkü tahıllar özellikle B1 vitamini açısından zengin besinlerdir. B1 vitamini de depresyon açısından koruyucu olması nedeniyle bağışıklık sistemini güçlendirir. Bu nedenle tam buğday ekmek, bulgur, yulaf, mercimek, kuru fasulye ve nohut haftanın belirli günlerinde tüketmeye özen göstermek gerekir.
Yapılan çalışmaların sonuçlarına göre Omega 3 yağ asitlerinin tüketilmesi kanserin gelişme riskini azalttığı gösterilmiştir. Balık tüketiminin hafta 2-3 kez ve özelliklede kızartma yerine buğulama veya fırında pişirilmiş şekilde olması önemlidir. Sızma zeytinyağı ve karışık kuruyemişlerle desteklenmiş Akdeniz diyeti uygulayan kadınların meme kanseri riski daha düşük olabilir. Bu kişiler, kırmızı et yerine tereyağı ve balık yerine zeytinyağı gibi sağlıklı yağları tercih etmelidir.
İşlenmiş gıdalardan uzak durmak: Çeşitli çalışmalarda çok miktarda işlenmiş et yemenin belirli kanser risklerini artırdığı sonucuna varmıştır. Özellikle bu kanserler arasında ön planda mide-bağırsak kanserleri gelir. Kırmızı et tüketimi bu nedenle hafta 2 günü geçmeyecek şekilde olmasına dikkat etmek gerekir. Pişirme yöntemi olarak kızartma, kavurma yöntemi yerine haşlama-buharda olması tercih etmek gerekir.
Şeker oranını azaltmak:
Rafine şeker ve hayvansal kaynaklardan elde edilen yağlar da dahil olmak üzere daha az kalorili yiyecekleri seçerek daha hafif-yağsız yemek sağlıklı kiloyu korumak açısında önemlidir. Rafine şeker özellikle vücutta insülin seviyesinin yüksekliğine ve yağ dokusunun artışına neden olması nedeniyle kanser riskini artırabilmektedir. Bu nedenle günlük aldığımız şeker oranının %5 den fazla olmamasına dikkat etmemiz gerekir.
Bağırsaklar bağışıklık sistemi açısından çok önemli organlardır. Bu nedenle işlevlerdeki herhangi bir bozukluk doğal olarak bağışıklık sistemini etkileyerek hastalık özellikle de kansere davetiye çıkarabilir. Özellikle son dönemlerde yapılan çalışmalarda kanser tedavisinde kullanılan yeni ilaçlarda bile bağırsak işlevlerinin de tedavi etkisi üzerine çok önemli olduğuna vurgu yapılmaktadır. Bu nedenle kötü beslenme ve stresten uzak durulması ve yoğurt (özellikle ev yapımı) kefir gibi probiyotiklerden faydalanması bağırsak fonksiyonları açısından önemli olacaktır.
Sigara ve alkolden uzak durmak: Sigara içmek kanser dahil olmak üzere vücutta her organla ilgili hastalıklara yol açmaktadır. Sigara içen akciğer kanserli hastalar daha kötü seyretmektedir. Sigarayı bırakmak hem hastalığa karşı korunmada hem de tedavi ve gidişatında önemli iyileşmelere neden olur. Pasif içicilik olarak nitelendirilen ve bulunan ortamda sigara dumanına maruz kalmak ilerde akciğer kanseri riskini artırır. Bu nedenle ev dahili olmak üzere kapalı ortamlarda sigara içiminden uzak durulması gerekir. Alkol tüketimi meme, kolon, böbrek, karaciğer kanseri olmak üzere çeşitli kanserlerin oluşması üzerine risk oluşturur. Özellikle içilen alkol miktarı ve süre artıkça risk daha da artar. Bütün bu beslenme çeşitlerine ek olarak özellikle içerdiği curcumin maddesi sayesinde kanserin önlemesinde fonksiyon gösteren zerdeçal besinlerle birlikte kullanılabilir. Bunun yanı sıra son zamanlarda yapılan çalışmalarda kanser tedavisine yardımcı olduğu gösterilmiştir. Bu nedenle yemeklerin içinde taze olarak tüketilmesi önerilir.
Fiziksel aktivite
Sağlıklı kiloyu korumak meme, prostat, akciğer, kolon, böbrek yanı sıra fiziksel aktivite ile de tek başına meme, kolon kanseri riskini azaltabilir. Sağlık açısından yararlı olması için haftada en az iki-üç gün 45 dakika boyunca aerobik aktivite yapmak gerekir. Düzenli fiziksel aktivite korunma dışında bağışıklık sistemini artırarak mevcut kanserle de daha iyi bir gidişata neden olur. Bu nedenle hiç olmazsa günlük en az 30 dakika fiziksel etkinlik sağlık açısından çok önemli olacaktır.
Güneşten Korunma
Erkek-kadınlarda en sık görülen, önlenebilen biri deri kanseridir. Güneş ultraviyole ışınları derideki hücreler üzerinde kimyasal hasarlara yol açarak kansere neden olabilir. Özellikle açık cilt-saç rengine sahip renkli gözlü kişiler güneş ışınlarına daha hassastır. Bu nedenle öğlen güneşinin en güçlü olduğu saat 10:00-16:00 arasında güneşten uzak durun. Dışarıda gölgede kalmaya dikkat etmek ve güneş gözlüğü ile geniş kenarlı şapkalar takmak yardımcı olur. Cildin mümkün olduğunca çoğunu kaplayan, sıkı dokunmuş, bol giysiler giymek ve daha fazla ultraviyole radyasyon yansıtan parlak veya koyu renkleri tercih etmek önemlidir. Korunmak için güneş kremi kullanmak özellikle bolca uygulamak, her iki saatte bir veya yüzüyor veya terliyor daha sık olarak yeniden uygulamak önemlidir. Bronzlaşma yataklarından ve güneş lambalarından kaçınmak önemlidir. Çünkü bunlar doğal güneş ışığı kadar zararlıdır.
Aşı
Çeşitli viral enfeksiyon ajanlarının kanserle ilişkisi net bilinmektedir. Hepatit B karaciğer kanserine neden olan bir virüstür. Belli başlı yetişkinler de risk altındadır. Örneğin cinsel olarak aktif olan ancak karşılıklı tek eşli bir ilişki içinde olmayan, cinsel yolla bulaşan enfeksiyonları olan, damardan ilaç kullanan ve sağlık hizmetleri veya enfekte kan veya vücut sıvılarına maruz kalabilecek kamu güvenliği çalışanları. İnsan papilloma virüsü denilen HPV rahim ağzı ve diğer genital kanserlere yol açabilen cinsel yolla bulaşan bir virüstür. HPV aşısı 11 ve 12 yaşlarındaki kız ve erkek çocuklar için önerilir.
İş ve ev düzeni
İş veya ev ortamında çeşitli maddelere maruz kalmak akciğer mesane mezotelyoma lösemi başta olmak üzere çeşitli kansere neden olabilir. Bu iş grupları başında özellikle maden, petrol sanayisi, kimyasal madde kullanımının olduğu diğer sanayi grupları gelmektedir. Korunma için temel yaklaşım kişinin hastalık etkeni ile karşılaşmasının önüne geçilmeli, etkenle teması önlenmesidir. Diğer önlemler solunum yolu teması açısından kapalı ortamlarda bulunmanın minimuma indirilmesi, koruyucu maskeler kullanılması, etkili bir havalandırma sisteminin olmasıdır. Özellikle yalıtımda olmak üzere kullanılan çeşitli kimyasal maddeler ve gazlardan dolayı ev ortamında sık sık havalandırma çeşitli akciğer kanserleri ve mezotelyoma önlenmesi açısından önemli olacaktır.
Uyku
İnsan sağlığında uykunun merkezi bir rol oynadığı iyi bilinmektedir. Vücudun bağışıklık sistemi gibi neredeyse tüm sistemleri üzerindeki etkisi mevcuttur. Araştırmalarda gecede altı saatten az uyuyan kişilerde herhangi bir nedenden dolayı ölüm ve kanser riskinin yüksek olduğunu bulunmuştur. Özellikle kolon kanserine neden olabilen polipleri, mide kanseri tiroid, baş-boyun kanserinde kısa uyku süresiyle pozitif bir korelasyon çalışmalarda gösterilmiştir. Uyku süresi yanında uyku kalitesi de kanserde önem arz etmektedir. Bu nedenle günde en az 6 saat (9’dan fazla olmamalı) düzenli, kaliteli uyku sağlıklı vücut için gereklidir.
Stres yönetimi
Kanser gelişiminde çevresel, genetik, yaşam tarzı, sosyoekonomik faktörler etkili olsa da stresin de kanser gelişme sürecinde rol aldığı düşünülmektedir. Stresli bireylerde görülen daha fazla alkol-sigara tüketimi, egzersiz eksikliği, diyete dikkat etmeme, şişmanlık, zayıf uyku, düşük tedaviye uyum gibi yüksek riskli davranışlar kanseri tetikleyebilir. Stres yönetimi kanser açısından önemli olduğu için bireysel olarak stresi azaltmak üzere spor, solunum egzersizi, meditasyon, biyo feedback, gevşeme, beslenme-diyet, yakınlardan sosyal destek alma, sosyal, kültürel-sportif etkinliklere katılma, masaj, dua-ibadet, zaman yönetimi gibi teknikler kullanılabilir.
Dikkat edilmesi gereken diğer yöntemler
Yapılan tarama ve düzenli tıbbı bakım ile hastalık erken dönemde veya kanserleşmeden tanı alınabilmekte, tamamen şifa ile sonuçlanabilmektedir. Bu nedenle cilt, kolon, serviks, meme gibi çeşitli kanser türleri için düzenli kendi kendine muayene ve sağlık kuruluşunda taramalar önemlidir.
