Pandemi stresi, yarattığı yaşam koşullarındaki baskı, çalışma ortamlarındaki değişiklikler, baş dönmesi ve dengesizlik vakalarında ciddi artışa neden oldu. Uzmanlar uyarıyor: vertigo iç kulak nedeni dışında, epilepsi, migren, beyin tümörleri, kafa travmaları, psikolojik hastalıklardan da kaynaklanabilir. Doğru tanı alamayan ve etkin şekilde tedavi edilemeyen hastaların vertigo nedeni ile yaşam kaliteleri bozuldu.
Uluslararası Vestibüler Derneği Başkanı
Prof. Dr. Nuri Özgirgin
Pandeminin stresiyle oluşan baş dönmesi tipinde önemli oranda artış yaşanıyor. Bilim insanları baş dönmesinin iç kulak ve beyin hastalıklarından kaynaklanabileceği, vertigonun dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 10’unu etkilerken, Türkiye’de de görülme sıklığının arttığına dikkat çekti.
Vertigo hastalık değil belirtidir…
Çocuk dahil her yaşta özellikle de orta-ileri-yaşlı bireylerde vertigo daha yaygın görülür. 60 yaş üzerindeki popülasyonun yüzde 30’unda baş dönmesi, dengesizlik şikayetleri 85 yaşında yüzde 50’ye yükselir.
Gece uyandıran, yataktan kalkarken savrulmaya yol açan iç kulak kristallerinin yerinden oynadığı baş dönmesi en sık görülen şikayettir. Beraberinde mide bulantısı, kusma ve sersemlik hissine de yol açar. Günümüzde en sık görülen tipi pozisyonel baş dönmesidir, kristal oynaması olarak da bilinir. Bunu psikojenik, algısal baş dönmesi tipi izlerken migren kaynaklı baş dönmeleri de yine üst sıralardadır.
Dengesizlik, yerin ayağın altından kayması, havada yürüme ya da sersemlik hissi, tansiyon düşüklüğü gibi etmenlerin yaratmış olduğu durum toplumda ‘baş dönmesi’ olarak algılanır. İç kulaktan başlayan beyin sapındaki denge çekirdekleri ve beyin, beyincik, gözler, omurilik ile olan uzantılarından kaynaklanan baş dönmesi, dengesizlik hissi ‘vertigo’ olarak tanımlanır.
Doğru tanıyla kısa zamanda iyileşme sağlanır
İç kulağı ya da beyni etkileyen, baş dönmesine neden olan birçok farklı tıbbi durum, hastalık vardır. İç kulak hastalıklarında vertigoya kulak çınlaması, işitme kaybı, mide bulantısı, kusma da eşlik edebilir. Konuşma güçlüğü, baş ağrısı, bilinç kaybı görüldüğünde zaman kaybetmeden doktora başvurulmalıdır.
Kristal oynamasında baş hareketleri dönmeleri tetikler ve doğru tanılanması durumunda uygun manevra ile çok kısa zamanda tamamen iyileşmesi mümkündür. Bunun için iç kulak kanallarından hangisinin tutulduğunu bilmek birincil öneme sahiptir. Tutulan her kanal için farklı manevra vardır. Gene sık karşılaşılan bir iç kulak hastalığı olan Meniere hastalığına bağlı baş dönmesinin saatler sürebilir. Öncelikle kulakta dolgunluk hissi ile başlar mutlaka işitme kaybı olur. Atak sırasında işitme kaybında artış görüleceği gibi hastalığa eşlik eden kulak çınlamaları da artabilir.
Baş dönmesi ve denge bozuklukları tedavi edilebilir
Vertigo ve denge bozukluklarında ilaç tedavisi, denge egzersizleri bazen de cerrahi uygulamalardan yararlanılır. Tedavide asıl amaç; baş dönmesi ve denge bozukluğunun işaret ettiği hastalığı bulup kontrol altına almaktır.
Bununla birlikte Covid-19’un oluşturduğu anksiyete, değişen yaşam ve çalışma koşulları toplumda ciddi stres oluşturdu. Bu durum özellikle psikojen kökenli ve migren nedenli baş dönmesinde önemli artış nedenidir. Covid-19 enfeksiyonu sonucu virüslerin denge sistemini etkilemesi ile de ciddi baş dönmeleri oluştu. Soğuk algınlığına neden olan virüsler de iç kulağı ve onun beyinle olan sinir bağlantılarını etkileyerek vertigoya neden olabilir.
Migren de denge sistemini etkiler
Vestibüler migren tekrar eden vertigonun önemli nedenidir. Hekim ve hastalar arasında yeterince tanınmaz. Bu tip hastalar vertigo şikâyeti ile hekime başvurabilir. Beyin görüntülemeleri de normal olabilir hatta bazı hastalarda baş ağrısı ve vertigo eş zamanlı olmayabilir bu da tanıda zorluk yaratabilir. Klinik tanı için özellikle genç, orta yaşlı, kadın hastalarda migren tanısı açısından baş ağrısının dikkatle sorgulanması önemlidir. Vestibüler migrenin ayırıcı tanısı için iç kulak ve beynin diğer hastalıklarının dışlanması gerekir.
Tedavi için baş ağrısı ve vertigoyu tetikleyen sebeplerin saptanarak kontrol altına alınması, hastanın yaşam tarzı, beslenme alışkınlıklarının düzenlenmesi önemlidir. Özellikle çevresel-görsel uyaranlara aşırı bağımlı hale gelmiş, fizyolojik adaptasyonun bozulduğu hastalarda vestibüler rehabilitasyon şikayetlerin gerilemesine yardımcı olabilir.
Fobik Postural Vertigo belli durumlarla tetiklenen baş dönmesi hissidir. Başta ağırlık hissi ve dengesizlik olarak tanımlanan yakınmaları açıklamak için tanı sistemlerinde yer alan klinik durumdur. Kronik algısal dengesizlik olarak adlandırılır. Muayene ve laboratuvar değerlendirmede somut bir veri bulunamaz. Hasta vücut pozisyonunu koruma veya ayakta durmanın zor olduğunu, düşme korkusu yaşadıklarını, kalabalık ortamlarda, yüksek yerde, boş-dar sokaklarda, parlak ışıklı mekanların yakınmalarını başlattığını ifade eder.
Atak sırasında hasta kaygı hisseder, çarpıntı, titreme, bulantı, terleme gibi fiziksel belirtiler eklenir. Gerçek Vertigo nedeni olan hastalık söz konusudur. Panik bozukluk, anksiyete, depresif belirtilerin ikincil olarak eklenmesi çok sık görülür. Bazen organik neden olmaksızın psikiyatrik hastalığın (Panik Bozukluk, Anksiyete) belirtisi olarak da ortaya çıkabilir. Hasta eğitimi, rehabilitasyon, ilaç, bilişsel-davranışsal tedavileri içermeli ve KBB, nöroloji ve psikiyatri uzmanları tarafından multidisipliner yaklaşımla yürütülmelidir.
İki yılda önemli artış oldu
Pandeminin yaratmış olduğu koşullar iki farklı kapsamda değerlendirilmelidir. İlki hastalık ve hastalığın insan vücudunda yarattığı sekeller (hastalığın vücudun tüm organlarında fonksiyon kaybı yaratabileceği bilinmektedir), ikincisi bu durumun insan yaşamını tehdit etmesidir. Covid-19 hastalığının duyu ve denge organlarını tutması ile ilgili örnekler sıklıkla görüldü. Ancak daha önemlisi hastalık kaygısının yaratmış olduğu psikolojik etki ve de pandemi kontrolü için oluşturulan kısıtlamaların kişilerin sosyal yaşamını tümden etkilemesi, baskısıdır. Baş dönmesi nedenlerinin sınıflamalarında özellikle son yıllarda korku ve psikolojik etkenlerin üst sıraya çıkması, pandeminin yaratmış olduğu olumsuz koşullarla birleşince son iki yılın baş dönmesi yapan hastalıkların bu bölümünde önemli artış nedeni olduğu bir gerçektir.