Türkçe

KENDİNİ SABOTE ETMEKTEN KENDİNİ KABUL ETMEYE

Binay Bilge ANNAK
Uzman Psikolog

Kendimize nasıl çelme takıyoruz? Nasıl kendimizin tek engeli yine kendimiz oluyoruz? Hayatımızda sürekli bahaneler mi var? Önemli bir sınav öncesi “Hoca zaten bize gıcık” mı olmuş oluyor? Sınavdan bir gün önce evin anahtarını mı kaybediyoruz? Hazırlık notlarının tamamını edinemiyor muyuz? Sınav gecesi hastalanıyor muyuz yoksa? Uykusuz bir şekilde mi giriyoruz sınava? Hatta sınava gecikiyor muyuz? Yaptığımız tüm eylemler için başkalarını ve koşulları suçluyor, bahaneler buluyor ve suç ortağına ihtiyaç mı duyuyoruz? Kendini sabote etme, kişinin bir görevi ya da performansı yerine getirebilecek yeterlilikte olmasına rağmen yeterli kapasitede olmadığına ilişkin bahaneler öne sürmesidir.

Kendini sabote eden insanların özellikleri nelerdir?

  • İşlerini son ana kadar erteleme
  • Sınav ya da sunumlarda aşırı kaygılanma
  • Bazı durumlardan kaçmak için fiziksel rahatsızlıklar uydurma
  • Rekabet içeren etkinliklerde bulunmama
  • Şanssız olduğunu düşünme
  • Karamsar olma
  • Önemli görüşmeler öncesi uykusuzluk yaşama
  • Hep başkaları ve başka koşullar nedeniyle başarısız olduğunu iddia etme

Kendini sabote etmek, davranışsal ve sözel sabotaj olmak üzere iki başlık altında ele alınmaktadır.

Davranışsal olarak kendini sabote etme: Kişinin görevlerini ertelemesi, fırsatları değerlendirmemesi, görevi için yeterli çaba harcamaması, yeterli hazırlık yapmaması, çalışmasını engelleyen ortamlarda bulunması, yapabileceğinden fazla işi bir arada yürütmeye çalışması ve farklı gündemlerle ilgilenmesidir.

Sözel olarak sabote etme: Kişinin istenmedik bir durumla karşılaştığında bunun dışsal nedenlerden kaynaklandığını düşünmesi ve mazeretler ileri sürmesidir. Kişi sürekli kaygılandığını, kendini bitkin hissettiğini, stresli olduğunu, utangaç olduğunu, kendini mutsuz hissettiğini belirtir.

Kendini sabote edenler nasıl davranırlar? Kendini sabote eden kişiler başarılarını içselleştirerek, başarısızlıklarını ise dışsallaştırarak benliklerini korumaya çalışmaktadırlar. Bu durum kişinin her iki durumda da yani hem başarısız hem de başarılı olduğu durumlarda kendisini iyi hissetmesine yardımcı olmaktadır. Örneğin sınav öncesi“ Yeterince hazırlanmadım, konuları birbirine karıştırıyorum.” diyen bir kişi sınavdan düşük puan alınca bahanesi zaten hazır olduğu için kendini iyi hissedecektir. Sınavdan yüksek puan alması hâlinde de başarılı olduğu için kendini iyi hissedecektir. Kişi kendini koruyabilmek, başarısızlıkları ile yüzleşmekten kaçınmak için bahaneler bulmakta ve problemlerini gerçekçi bir şekilde çözememektedir. Kendini sabote edenler bu amaçla öne sürdükleri sebeplerin birer bahane olduğunu diğer kişilerin anlamasına izin vermezler. Bu konuda oldukça titiz davranırlar, başarısız olma ihtimalini artıran koşulları dikkatli bir şekilde oluştururlar.

Çocukluk Dönemi ve Kendini Sabote Etme

Kendini sabote etme stratejisinin geliştirilmesinde çocukluk döneminde ailenin yaklaşımı, bu dönemde oluşturulan bilişsel yapı, anne babanın tutumları ve özellikle ailenin başarı algıları etkili olmaktadır. Özellikle ailenin akademik başarı ve sonuç odaklı bir hayat tarzını tercih etmesi, çocuğun kendini sabote etme davranışları geliştirmesine neden olur. Çocuk, ailesinin ilgisini çekmek ve onları mutlu etmek için kendini yetenekli, başarılı ve zeki olarak gösterme çabasına girer. Hata yapma ve değerlendirilme korkusu yaşar, hata yapmış olmamak için ön hazırlık yapar. Ancak bu hazırlığı başarılı olmak için değil başarısız olursa bu başarısızlığın kendinden kaynaklı olmadığını açıklamak için kullanır. Son dönemde hepimizin çok sık duyduğu “Çocuğum çok zeki ama tembel, çalışmıyor, dikkati dağınık, çok kaygılı vb.” sözlerin çocuğumuzdaki yansımalarını da bu şekilde görmüş oluruz. Çocuklarımızla birlikte koşulsuz sevmeyi, sosyal destek kaynağı olmayı, sorunların birlikte çözülebileceğini, sonucun değil gayretin önemli olduğunu, arkadaşlarımızla ve yakınlarımızla hayatı üstlenmemiz gerektiğini, desteğin, dayanışmanın, kendini tanımanın, başarı ve mutluluğun paylaşılarak anlam kazandığını deneyimlememiz gerekiyor. En önemlisi de kendimizi iyi hissetmenin yolunun ancak hep birlikte ve bir arada mutlu olmaktan geçtiğini öğrenmemiz gerekiyor. Böylelikle hem ebeveyn olarak benlik saygısı ediniriz hem de çocuklarımızın öz saygısı yüksek ve sorumluluk sahibi olmalarını destekleriz.

Kendini sabote eden kişiler başarılarını içselleştirerek, başarısızlıklarını

ise dışsallaştırarak benliklerini korumaya çalışmaktadırlar.

Kendimizi sabote etmemek için neler yapabiliriz?

Fiziksel belirtilerin netleştirilmesi: Kendimizi sabote ederken en çok kullandığımız bahaneler fiziksel bahanelerdir. Yeni başladığımız diyet tansiyonumuzun düşmesine neden olmuş, antrenmanda kalp atışlarımız bizi kaygılandıracak düzeyde artmış ya da yeni bir ortama girdiğimiz zaman başımız dönmüştür. Öncelikli olarak bu fiziksel belirtiler konusunda kafamızda oluşan soru işaretlerini gidermemiz ve bir sağlık kontrolünden geçip sağlık durumumuzu netleştirmemiz gerekmektedir.

Farkına varma: Kendimizi sabote etme davranışını hangi dönemlerde ve hangi ortamlarda sergilediğimizin belirlenmesi gerekmektedir. Bu davranışa neden ihtiyaç duyuyoruz? Bu davranışımızın sonuçları ne oluyor? Kısa vadede kazandırdıkları ve uzun vadede kaybettirdiklerineler? Hangi ortamlarda ve durumlarda kendimizi sabote ediyoruz? Hangi stratejileri ve bahaneleri kullanıyoruz? Bu soruların yanıtını bulmalıyız.

Kendini tanıma: Yeteneklerimizi fark etmeli, sınırlarımızı ve ihtiyaçlarımızı bilmeli, güçlü ve zayıf yönlerimizi öğrenmeli, yeterliliklerimiz ve ilgilerimiz doğrultusunda hareket etmeliyiz.

Sonuca değil sürece odaklanma: Yenilme korkusu nedeniyle keyif alacağımız bir etkinlikten kendimizi mahrum etmek, sonuç odaklı yaşamak, hayatı ve deneyimleri skor hanesine işlemek için yaşamak yıpratıcıdır. Kendinize izin verin de deneyimlerin, ortamın ve hatta yenilmenin tadını yaşayın.

Gerçekçi hedefler belirleme: Anlamlı ve ulaşılabilir hedefler koymamız, hedefleri kısa ve uzun vadeli olarak değerlendirmemiz ve adım adım ilerlememiz özellikle kaçınma ve erteleme davranışımızı önleyecektir.

Zaman yönetimi ve planlı hareket etme: Zamanı etkili kullanmayı, bir plan dâhilinde hareket etmeyi, adım adım ilerlemeyi, her şeye yetişemeyeceğimizi kabul etmeyi ve herhangi bir bahaneye ihtiyaç duymadan dinlenmek için vakit ayırmayı öğrenmeliyiz.

Hazırlık yapma: Performans gerektiren durumlarda ön hazırlık yapmalı ve bahane olarak öne sürme ihtimalimiz olan şeyleri önlemeliyiz. Örneğin katılacağımız bir spor müsabakası için planlı bir şekilde çalışmak, beslenmemize ve uyku düzenimize dikkat etmek, müsabaka haftası misafir davet etmemek vb.

Öz saygımızı besleme: Yaptığımız, yapamadığımız, bizi var eden hatalarımız, başarılarımız durgunluklarımız ve kırgınlıklarımızı kabul etmeliyiz. “Kendimi gerçekleştirmek için, daha iyi hissedebilmek için yapabileceğim şeylerin farkındayım ve adım adım bunları gerçekleştirebilirim. Koşullar beni zorlayabilir ama en azından denemiş olurum. Sonuç ne olursa olsun bu deneyim bana yaşadığımı hissettirecek.” Diye yola çıkmalıyız.

İçten olma: Rol yapmayan, samimi, içten ve doğal insanlara karşı olumlu duygular hissederiz. Kendini sabote etme davranışı sergileme sürecinde samimi ve doğal olamayız çünkü bahaneler bulmak ve rol yapmak ile meşgulüzdür. Evet, koşullar doğrultusunda doğal ve samimi davranmak, içten ve açık olmak bizi ferahlatacaktır. Bize değer katan, açık ve samimi bir şekilde kendimizi ifade edebilmektir.

Yardım talep etme: Sosyal destek kaynakları olan kişiler, diğer insanların kendilerini nasıl gördükleri ile ilgili bir belirsizlik yaşamazlar. Ailesinin ve arkadaşlarının kendisine önem verdiğini bilirler. Bizi tanıyan yakınlarımızla kendini sabote etme davranışlarımız hakkında konuşarak bunu fark ettikleri zaman bildirimde bulunmalarını ve destek olmalarını isteyebiliriz.

 Uzman desteği: Kendini sabote etme davranışlarınızın farkında olup bu stratejiyi kullanmayı önleyemiyorsanız ya da azaltamıyorsanız bir uzmandan yardım almak yerinde olacaktır. Kendimizi sabote etmemiz nelere neden oldu? Okulu uzatmamıza mı? Sevdiğimiz işi yapmamamıza mı? Evlilik için güzel bir başlangıç yapmamamıza mı? Yaşamak istediğiniz şehre taşınamamamıza mı? Kendimizi sabote etmemiz birçok güzel ve öğretici deneyimimizi engellemiş olabilir. Bugünden itibaren bahaneleri en üstteki rafa kaldırarak kendimizi sabote etmekten kendimizi kabul etmeye doğru yolculuğun ilk adımını atıp hayatımızı değerli ve anlamlı kılalım.

Ähnliche Artikel

Schreibe einen Kommentar

Deine E-Mail-Adresse wird nicht veröffentlicht. Erforderliche Felder sind mit * markiert

Schaltfläche "Zurück zum Anfang"