Narsisistik kişilik bozukluğu olan veya sosyopatların sıkça baş vurduğu Gaslighting yönteminin amacı; kurbanlarının sevgi ve güvenini suiistimal ederek, öz güven, öz saygı ve öz değer gibi duygularını yaralamak, ortadan kaldırmaktır. Gaslighting uygulayan kişi, bu şekilde kurbanı tamamen kendine bağımlı hale getirir.
Çiğdem Çalışkanoğlu
ACC Profesyonel Koç / Mentor
Son zamanlarda sık kullanılan modern ilişki terimlerinden Gaslighting; Türkçe karşılığı olmayan, psikolojik manipülasyon ve taciz yöntemi olarak tanımlanabilir. Bireyi kendi hafıza, algı, akıl sağlığını sorgulayıp irdelemeye iten bir çeşit kötü yönlendirme şekli de denilebilir. Şüphe uyandırma, kalıcı inkâr, çelişki, yalan yoluyla ince ince dikte edilen Gaslighting’in fark edilmesi çok zordur çünkü sevdiğimiz insanlara inanma ve güvenme eğilimi gösteririz.
Bir pskiyatristin; ‘Psikiyatriste gerçek hastalar gitmez, gerçek hastaların hasta ettiği kişiler gider’ve William Gibson’ın ‘Kendinize depresyon ya da itibar kaybı teşhisi koymadan önce, çevrenizdekilerin aşağılık insanlar olmadıklarından emin olun’ sözleri aslında Gaslighting tablosunun özetidir.
Gaslighting ismi nereden gelmektedir ?
Galighting terimi 1938 yılı yapımı, Gas Light (gaz lambası) adlı bir tiyatro oyunundan gelir. Oyundaki erkek, eşini deli olduğuna ikna etmeye çalışır ancak gaz lambası söndüğünde eşi, bunun gerçek olmadığını, tamamen uydurulmuş bir şey olduğunun farkına varır. Daha sonra filmi de çekilen bu oyun, Angel Street adıyla da bilinir. Filmde Jack adlı erkek, her gece evdeki gaz lambasını bir gün öncesine göre, giderek daha fazla kısmaktadır. Bu durumdan haberi olmayan Bella , ne zaman ‘ Gaz lambası giderek daha mı az yanıyor ? ‘ diye sorsa, eşi Jack’ten sert bir tepki almaktadır. Bu şekilde Bella’nın, kendine olan güvenini sarsmaya, kendi algılarından şüphe etmesini sağlamaya çalışan Jack’in hain planları, olaylara dahil olan bir dedektif yüzünden başarısız olur.
Çoğumuzun dönemsel bir şekilde az ya da çok maruz kaldığı ya da kalmış olabileceği bu manipülasyon türünün diğer önemli sonucu gaslighting’e maruz kalan kişi bir noktadan sonra kendi algılarına-zihnine düşman kesilip, attığı her adımın yanlış olduğuna inanmaya başlar. Hayatının kontrolünü tamamen karşı tarafa bırakır. Çevresinde başka hiç kimseye güvenmeyerek sadece karşı tarafın söylediklerini doğru olarak kabul edip, ne isterse onu yapar.
Gaslighting kurbanı, olup olmadığınızı anlamanın basit yolları
- Kendi söylediği herhangi bir cümleyle yüzleştirilince bunu inkar edip,
‘Ben asla böyle bir şey söylemedim’ diyorsa,
- Kırıldığınız olay veya konuyu defalarca belirtmiş olmanıza rağmen bunu devamlı tekrar ederek, sizi kırıp sonrasında alınganlık-abartmakla suçluyorsa,
- Size küfür, hakaret veya beddua edip, ‘Beni sinirlendirdiğin için bunları söyledim. Beni, sen kışkırtıyorsun’ diyerek, yaptığı saygısızlıklar için sizi suçluyorsa,
- Suçlu olmasına rağmen ‘Hep beni suçluyorsun. Sanki sen çok masumsun’ diyerek, sizin suçlu olduğunuz başka konuları, açıyorsa,
- Kendisinin sebep olduğu herhangi bir şeye üzülüp, ağladığınızda ‘Dikkat çekmek, ilgi görmek için ağlıyorsun’ diyorsa,
- Sizin için önemli bir konuyu, saçmalıkolarak nitelendirip, dinlemiyor, sizi de saçmaladığınıza inandırıyorsa,
- Çok emin olduğunuz bir anıyla ilgili ‘Hayır sen yanlış hatırlıyorsun. Öyle olmadı’ diyorsa.
- Sizi sürekli negatif-olumsuz düşünmekle suçlayarak, inanç-hislerinizle ilgili sizi şüpheye düşürüyorsa.
Hiçbirini yaşamıyorsunuz ama…
- Kafanız her zaman karışık, ‘yanlış bir şey mi yaptım acaba?’ gibi sorular kafanızı sürekli kurcalıyor mu?
- Durum veya günü kurtarmak için, yalan söylediğiniz ya da olayları eksik anlattığınız zamanlar oluyor mu?
- Mutlu olma ümidiniz gittikçe azalıyor mu?
- ‘Aman kavga çıkmasın’ diye içinize attığınız, sustuğunuz ve kendinizi savunacak halde olmadığınızı düşündüğünüz durumlar oluyor mu?
- Devamlı olarak, yeterli olup olmadığınızı düşünüyor musunuz?
- Hiçbir şeyi beceremediğinizi, her şeyi eksik veya kötü yaptığınızı düşünüyor musunuz?
- Sık sık eskiden sahip olduğunuz öz güveninizi kaybettiğinizi düşünüyor musunuz?
İsteyerek ya da istemeyerek bir şekilde hepimiz bu tarz manipülasyonların kurbanı olabilir ya da başkalarını kurban edebiliriz. Üstelik sadece eş veya sevgili değil aile ve arkadaş ilişkilerinde de zaman zaman bu durum yaşanabilir. Mağdur olmamak ve kimseyi mağdur etmemek için okumalı, araştırmalı ve farkındalık artırılmalıdır.
Bilinçlendiğimiz kadar etrafımızı da bilinçlendirerek, sağlıklı bir toplum oluşmasına katkı sağlamalıyız.