Yaşam süreleri uzadıkça sağlıklı ve mutlu bir yaşlılık dönemi geçirmenin önemi de daha çok anlaşılıyor. Kimseye bağımlı olmadan fiziksel ve ruhsal olarak zinde hissetmek ileri yaşlardaki yaşam kalitesinin temelini oluşturuyor. İç Hastalıkları ve Geriatri Uzmanı Doç. Dr. Birkan İlhan yaşlılıkta hayat kalitesini yükseltmenin yollarını anlattı.
Nüfus yaş ortalaması ve toplum içindeki yaşlı bireylerin oranı yıllar geçtikçe gerek ülkemizde gerekse dünyada artış gösteriyor. Sağlıklı bir yaşlılık dönemi için ise 60 yaş ve üzerindeki kişilerin kişisel sağlık taramalarına özen göstermesi büyük önem taşıyor. Düzenli check-up uygulamaları ile gerçekleşen sağlık taramaları, kronik hastalıklardan kansere kadar birçok hastalığın daha başlangıç evresindeyken fark edilmesini sağlıyor; erken teşhisle birlikte tedavi de daha etkili ve kolay hale geliyor. Kuşkusuz ki yaşlılık bir hastalık değil; ancak yaşlılıkla birlikte birçok hastalığın görülme sıklığının arttığı da bir gerçek. Kişilerin başkasına bağımlı olmadan kaliteli bir yaşam sürmesi ise bazı şartlara bağlı. Yaş ilerledikçe ortaya çıkabilen sağlık sorunlarını yaşlanmanın doğal bir sonucu olarak görmek yerine, rutin taramalar ve uygulanacak aşılar ile önlemek yoluna gitmek kaliteli bir yaşlılık dönemi geçirmenin başlıca yolunu oluşturuyor.
“Dinç grupta sağlık taramaları ve aşılama gibi koruyucu tıp uygulamaları büyük önem arz ederken; yatağa bağımlı grupta hayat kalitesini bozan ağrı, basınç ülserleri, zihin karışıklığı, uyku problemleri gibi durumların tedavisi ön plana çıkıyor.”
TARAMA PROGRAMLARI
İlerleyen yaşlarda sağlık taramalarına başvurmak için bireylerin herhangi bir hastalığının olması gerekmiyor. Ayrıntılı fizik muayene, hastalık geçmişi, önceden ve şimdi kullandığı ilaçlar tarama sırasında gözden geçirilirken, gereksiz ilaçlar kesiliyor ve gerekirse yeni ilaçlar eklenebiliyor. Risk ve yaş faktörleri göz önüne alınarak osteoporoz (kemik erimesi) ve aort anevrizması taramaları da yapılabiliyor. Sağlık taramaları sonucu tavsiye edilen yaşam tarzı değişiklikleri, bazı hastalıklara bağlı olumsuz durumların daha başlamadan önlenmesine yardımcı oluyor. Ayrıca depresyon veya kaygı gibi psikolojik sorunların tanımlanması da sağlıklı yaşlanmanın önemli bir parçasını oluşturuyor. Yaşlanma ile birlikte çoğu sorun ve hastalığın görülme sıklığının artması yaşlılarda sağlık taramalarını daha önemli hale getiriyor. Geriatri biliminin önceliğinin yaşama yıllar katmaktan öte, yaşlılığın her dönemindeki yıllara yaşam katmak olduğunu söyleyen İç Hastalıkları ve Geriatri Uzmanı Doç. Dr. Birkan İlhan yaşlılıkta hayat kalitesini yükseltmenin yollarını anlattı. Sağlıklı yaşlanmak, ileri yaşlarda kimseye bağımlı olmamak, fiziksel ve ruhsal olarak zinde hissetmek ileri yaşlardaki yaşam kalitesinin temelini oluşturuyor. Ülkemizde ortalama yaşam süresinin 75 yaşı geçmesi ve 85 yas üzerindeki nüfusun en hızlı artan dilimi oluşturması da kaliteli bir yaşlılık dönemi geçirmenin önemini ortaya koyuyor. “Yaşlı bireyin mevcut sağlık durumu ne olursa olsun öncelikli yaklaşım, hayat kalitesini artırmaktır.” diyen Doç. Dr. Birkan İlhan, 65 yaş ve üzeri olmanın “yaşlılık” olarak tanımlansa dahi önemli olanın kişinin biyolojik yaşı olduğunu belirtiyor. “Dinç grupta sağlık taramaları ve aşılama gibi koruyucu tıp uygulamaları büyük önem arz ederken; yatağa bağımlı grupta hayat kalitesini bozan ağrı, basınç ülserleri, zihin karışıklığı, uyku problemleri gibi durumların tedavisi ön plana çıkıyor.” diyen Doç. Dr. İlhan, geriatrik tıbbın hedefini ise şöyle açıklıyor: “Geriatrik tıp, yaşlı bireylerde sıkça görülen ‘geriatrik sendromlar’ı tanıyıp, hipertansiyon, diyabet gibi sık görülen kronik hastalıkların optimal düzeyde ve kişiye özgü tedavisini sağlayıp, çok sayıda karmaşık hastalıkları ve ilaç kullanımı olan yaşlı bireylerin de tedavilerini üstlenerek, ileri yaştaki bu bireylerde bağımlılığı azaltmayı, hastanın ve ailesinin hayat kalitesini yükseltmeyi, sonuç olarak da yıllara yaşam katmayı hedefler.”
GERİATRİK SENDROM NEDİR?
Geriatrik sendromu, “Yaşlılıkta sık karşılaşılan ve kişinin hayat kalitesini, fiziki ve ruhsal sağlığını olumsuz yönde etkileyen durumlar” olarak tanımlayan Doç. Dr. İlhan, “Geriatrik sendromların başında beslenme yetersizliği (malnütrisyon), kas kuvvetinde azalma (sarkopeni), düşmeler, unutkanlık, uyku problemleri, kabızlık ve idrar kaçırma gelir.” diyor. Bu sorunlara yaşlı bireylerin birçoğunun rastlandığını fakat çoğu zaman yaşlanmanın doğal bir sonucu olarak görüldüğünden hekime bildirilmediğini ifade eden Doç. Dr. İlhan, “Örneğin; kilo kaybı, iştah kaybı, yemek miktarı ve öğün sıklığının azalması, kas kütlesindeki kayıplar malnütrisyonun belirtileridir. Maşnütrisyon halsizlik, yorgunluk başta olmak üzere bağışıklık sisteminin baskılanması, hastalıklara yatkınlık ve iyileşme sürelerinin uzaması, dengesizlik, düşmeler ve kemik kırıklıkları, sarkopeni ile yakından ilişkilidir. Malnütrisyon gibi diğer geriatrik sendromlar da tedavi edilebilir ve kişinin genel sağlık durumu ile hayat kalitesi yükselir.” diyor.
AŞI UYGULAMALARI
65 yaş ve üzerindekilerin aşılardan korkmaması ve düzenli olarak bu konuda takipte olması gerektiğinin altını çizen Doç. Dr. İlhan, “Her yıl grip aşısı ve 65 yaşın üzerinde sadece bir veya iki kez uygulanması yeterli olan zatürre aşıları ile bir kere zona aşısı yaptırılmalıdır.”diyor. Doç. Dr. İlhan ayrıca, tetanoz ve difteri için de 10 yılda bir kez olmak üzere aşı uygulanması önerildiğini ifade ediyor. Pandemi süresince yaşlı bireylerde de KOVİD-19 aşısının yapılması gerektiğini vurgulayan Doç. Dr. İlhan yaşlılık döneminde yapılması gereken taramaları şöyle sıralıyor:
• Hipertansiyon, diyabet ve hiperkolesterolemi açısından tarama ve kontrol, unutkanlığı olanlarda demans taraması, tüm yaşlı bireylerde depresyon sorgulaması, görme ve işitme muayeneleri yapılmalıdır.
• Kemik erimesi olarak bilinen osteoporoz, 65 yaşın üzerindeki bütün kadınlarda ve erkeklerde taranmalıdır.
• Kolon kanseri, kadınlarda meme ve rahim ağzı kanserleri için hiçbir şikayet olmasa dahi tarama yapılmalıdır. Erkeklerde prostat kanserinin eskiden rutin olarak taranması önerilirken, günümüzde belirli gruplarda taranması öneriliyor.
• Sigara içenlerde akciğer kanseri ve aort genişlemesi (abdominal aort anevrizması) taraması yapılmalıdır.
GERİATRİ POLİKLİNİKLERİNİN İŞLEVİ
Tüm 60-65 yaş üstü kişiler sağlık taramaları için geriatri (ileri yaş hastalıkları) polikliniklerinde değerlendiriliyor. Koruyucu hekimliği benimsemiş ve normal rutin hasta değerlendirmelerine check-up uygulamalarını yerleştirmiş olan geriatri bölümlerinde başvuru nedenine yönel!k gerekli tanı ve tedavi çalışmaları sonrasında koruyucu hekimlik hizmetleri veriliyor. Fiziksel hastalıkların dışında hastalarda depresyon gibi psikolojik hastalıkların varlığı veya hastanın sosyal destek ihtiyacı da irdelenirken; tam olarak hastalık şeklinde tanımlanmayan fakat kişilerin yaşam kalitesini bozan düşme, idrar kaçırma, uyku bozuklukları, beslenme bozuklukları, unutkanlık, işitme ve görme bozuklukları gibi geriatrik sendromların taraması yapılıyor.
YAŞLILARDA ERKEN TANI AMACI İLE TARAMA PROGRAMINA ALINABİLECEK BAŞLICA HASTALIKLAR
• Hipertansiyon
• Koroner kalp hastalığı
• Diyabet (şeker hastalığı)
• Bazı kanserler (meme kanseri, serviks (rahim boynu) kanseri, gırtlak kanseri, prostat kanseri, kalın bağırsak kanseri, deri kanseri
• Obezite
• Kas-iskelet sistemi hastalıkları (osteoporoz, dejeneratif artrit)
• Anemi (kansızlık)
• Görme-işitme bozuklukları