Kovid-19 pandemisinden nedeniyle üç yıldır bulaşıcı hastalıklar ana gündem oldu. Ancak uzmanlar bulaşıcı olmayan hastalıklardan (BOH) kaynaklı ölümlerin arttığına ve yaşam kalitesinin düştüğüne dikkat çekiyor. Türkiye’de ölüm nedenlerinde ilk üç sırada yer alan hastalıklar: dolaşım sistemi, tümör ve solunum sistemi.
Halk Sağlığı Uzmanı
Prof. Dr. Yasemin AÇIK
Herhangi bir enfeksiyon etkeni ile ilişkilendirilmeyen, çoğu kez uzun süreli hatta yaşam boyu sürebilen, kronik ‘bulaşıcı olmayan hastalıklar’ (BOH) dünyada olduğu gibi Türkiye’de de ciddi risk oluşturur.
TÜİK’in yayımladığı ‘Ölüm ve Ölüm Nedeni İstatistikleri’ ne göre 2019 yılında Türkiye’de hayatını kaybeden 435 bin 941 kişinin yüzde 36,8’inin ölüm nedeni başta kalp rahatsızlıkları olmak üzere dolaşım sistemi hastalıkları oldu. Bunu yüzde 18,4 ile iyi ve kötü huylu tümörler, yüzde 12,9 ile solunum sistemi hastalıkları gibi diğer BOH’lar izledi.
Yaşam süresi ile BOH’lar da artıyor
Kalp rahatsızlıkları, kanser, kronik solunum yolu, obezite, diyabet, demans gibi nörobilişsel ya da kronik psikiyatrik sorunlar, böbrek hastalıklarının da aralarında yer aldığı BOH’lar pek çok farklı nedenden kaynaklanabilir. Bunların başında da yaşam süresinin uzamasına bağlı olarak yaşlı nüfusun artması gelir. TÜİK istatistiklerine göre yaşlı nüfus olarak kabul edilen 65 ve daha yukarı yaştaki nüfus, 2016 yılında 6,6 milyon iken 2021 yılında yüzde 24 artışla 8,2 milyon oldu. Bunun yanı sıra değişen beslenme alışkanlıkları, tütün kullanımı ve son yıllarda etkisi giderek daha fazla hissedilen iklim değişikliği, giderek daha fazla insanın bu hastalıklarla mücadele etmek zorunda kalmasına yol açar.
Sağlıklı-dengeli yaşayın, kontrollerinizi ihmal etmeyin
Bulaşıcı olmayan hastalıklar ile mücadele Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’nın üçüncü maddesi olan ‘Sağlık ve Kaliteli Yaşam’ın bir parçasıdır. Bu madde kapsamında ‘2030’a kadar bulaşıcı olmayan hastalıklardan kaynaklanan erken ölümlerin, bu hastalıkların önlenmesi ve tedavisi yoluyla üçte bir oranında azaltılması ve akıl ve ruh sağlığının ve esenliğinin geliştirilmesi’ hedefleniyor. Devletler, sivil toplum örgütleri bu konuda çalışmalarını sürdürüyor. BOH’larda uygulanan tedaviler değişmekle birlikte her şeyden önce kişi kendisine iyi bakmalıdır. Hareketli yaşam sürmek, özellikle işlenmiş gıdalardan uzak kalarak sağlıklı-dengeli beslenmek, tütün kullanmamak, stresten uzak kalmak, kişisel hijyene dikkat etmek basit ancak son derece etkili yöntemlerdir. Bununla birlikte sağlık kontrollerini düzenli olarak yaptırmak da hastalıkların önlenmesi veya erken aşamada fark edilmesinde kritik önem taşır.
Kovid-19 kadar BOH’lara da dikkat edilmelidir
Kovid-19 farklı varyantlarıyla hayatı olumsuz etkilemeye, ölümlere yol açmaya devam ediyor. Özellikle havaların soğuması, eğitim-öğretim döneminin sürmesi kapalı ortamda daha fazla zaman geçirmeden kaynaklı vakaların yeniden artma ihtimaline karşı dikkatli olunmalıdır.
Ancak en az bu kadar dikkat edilmesi gereken diğer konu bulaşıcı olmayan hastalıklar. Özellikle gelişmiş-gelişmekte olan ülkelere bakıldığında BOH’ların hızla arttığı, ölümlerin, sakatlıkların en önemli sebebi ve yaşam kalitesini bozduğu görülür.