Beyin Sağlığına Giden Yol Haritası

“Beyin sağlığı” sözü bozulmadan evvel korunmayı işaret ediyor. Maalesef her üç kişiden birinde en azından bir tipte beyin bozukluğu var. Dikkatli olunması gereken nokta ise: bozuklukların erken tanı ile önlenebileceğidir. Yani 50 milyon bunamışın 20 milyonu, 50 milyon epilepsi ile yaşayanın 30 milyonu, her yıl görülen 15 milyon inmenin 10 milyonu önlenebilirdi. Peki ama nasıl?

Prof. Dr. Mehmet Akif Topçuoğlu
Türk Nöroloji Derneği Başkanı

Migren ile yaşayanlar “milyar”, demans, epilepsi, inme, parkinson hastalığı olanlar “yüz milyonlar” ile ifade ediliyor. Ancak hepsinin yarısından fazlası önlenebilirdi. Yani ortaya çıkmadan görünmez hale getirilebilirdi. 50 milyon bunamışın 20 milyonu, 50 milyon epilepsi ile yaşayanın 30 milyonu, her yıl görülen 15 milyon inmenin 10 milyonu önlenebilirdi. 

Dünya’da 123 Ulusal Nöroloji Derneğinin senkronizasyonunu sağlamaya çalışan Dünya Nöroloji Dernekleri Federasyonu (WFN) bu yıl 22 Temmuz Dünya Beyin Günü’nün konusunu “Bütüncül Beyin sağlığı, herkes için” olarak belirlemiştir.

WFN herkes için beyin sağlığına giden yol haritası:

Beş anahtar ilkesini (1) Farkındalık; (2) Önleme; (3) Savunuculuk; (4) Eğitim ve (5) Erişim olarak sıralamıştır.

WFN hedefi beyin sağlığını optimize etmek ve nörolojik bozuklukların küresel yükünü azaltmaktır. Beyin, omurilik, sinir, kas hastalıkları nörolojinin ana çalışma alanını oluşturuyor. Bu hastalıkların önlenmesi için tanı ve tedavi gerekir.

Beyin demek insan demektir…

İnsan okumak, hayal kurmak, izlemek, öğrenmek, sevmek, yemek, yürümek yani ne olursa yaşama dair aktivitelerinin her birini yapabilmek için 100 milyar nöron ve 10 trilyon sinaps olarak bilinen bağlantıdan oluşan beynini kullanıyor. Beyin hastalıkları erişkin yaşamda sakatlığın bir numaralı sebebi ve ölüm nedenleri arasında ikinci sıradadır. Beyin sağlığına giden yol haritası bilindiği ve uygulandığı takdirde bazı nörolojik hastalıklar tedavi edilebilir.

Migren, Epilepsi, İnme, Alzheimer, Parkinson hastalığı, Multipl Skleroz, ALS, SMA, Nöropati, Myastenia gibi halk tarafından da bilinen nörolojik hastalıklar aslında çok sayıda benzer hastalık ve durumu içeren geniş grupları temsil ediyor. Teknolojik gelişmeler ve yaşam standartlarının yükselmesi ile uzayan insan yaşamı bu hastalıkların görülme sıklığının artmasına yol açtı. Çözüm gerçekçi tanımlama ve anlama ile başlıyor.

Beyin sağlığına giden yol haritası:

*İşe „Farkındalık“ sağlamak ile başlamak gerekir. Beyin sağlığı sosyal, zihinsel ve fiziksel refah için hayati önem taşır. Nörolojik hastalıkların sıklığı zengin ülkelerde azalıp dönüşürken diğerlerinde maalesef yüksek kalmaya devam ediyor. Bu sonuç değil nedendir.

*İkinci ilke „Önleme“dir. Yani, “Birçok beyin bozukluğunu önlenebilir” gerçeğini bilmek ve öğretmek gerekiyor. Demans, Epilepsi ve inme kader değildir.

*Üçüncü ilke başarıya giden yolun bilimsel yönteminin „Savunulması“ (İngilizcede „Advocacy“ denilen) olup „Optimal beyin sağlığı için küresel çabalar) gereklidir!“ diye özetlenebilir. Dünya’da ve ülkede sağlık erişimini ancak politika yapıcılar, sağlık emekçileri ve halk birleştiğinde sağlamak mümkün olabilir.

*“Eğitim“ herkes için beyin sağlığı kampanyasının temel anahtarıdır. Halkın eğitimi beyin sağlığını mutlaka iyileştirecek ve nörolojik bozuklukların küresel yükünü azaltacaktır. Beyin sağlığı için gerekli olduğu bilinen sağlıklı beslenme, uyku ve fiziksel aktivitenin önemini kavratmaya temel eğitimden başlamak gerekir. „Yaşam için beyin sağlığı“ dönüşüm yaratacak cümledir. Sürecin bilgili ve ilgili sağlık çalışanlarına ihtiyacı vardır. Ama, beyin bozuklukları kadın, yaşlı ve yoksulluk içinde olanlar ile kırsal ve uzak bölgelerde yaşayanları orantısız bir şekilde daha fazla etkiler. Buralardan başlamak lazım gelir.

Beyin sağlığı için kaynaklar ile tüm tanı ve tedavi imkânlarına adil „erişim“ gereklidir. Ama uluslararası, ulusal ve yerel yani hiçbir düzeyde sağlık hizmetlerine erişim eşit değildir. 50 milyon epilepsi hastasının yaklaşık yüzde 80’inin düşük veya orta gelirli ülkelerde yaşıyor olması başka nasıl açıklanabilir? Herkesin konumu, yaşı veya sosyo ekonomik durumu ne olursa olsun, beyin sağlığını iyileştiren ve bozukluklarını önleyen eğitim, kaynak, bakım, ilgiye erişmesini sağlamak önceliktir. Düşük gelirli ülkelerde nörolog sayısı milyon kişi başına bir seviyelerinde iken yüksek gelirli ülkelerde yüz binde 7 ortalamasına çıkılmış durumda. Bu durum bizde yarısıdır. Nöroloji uzmanlık eğitimindeki başıboşluğu ve farklılığı kaldırmak, çağdaş nöroloji uzmanlarını bilimsel ilkeler temelinde yetiştirmek ve bunu yaygınlaştırmak dahası olağan hale getirmek gerekir.

Nörolojik hastalıklar kişinin yaşamının her alanını etkiler

Bireye, topluma, ulusa ve dünyaya nörolojik hastalıklar ciddi ekonomik yük getirmektedir. Beyin sağlığı için ulaşılması gereken minimum hedefler „Yeterince fiziksel aktivite“, „sosyal katılım”, „sağlıklı uyku“, „Bol miktarda meyve ve sebze ile beslenme“, „nefesi temiz havada alma“ ve „temiz suya erişim“ olarak sıralanabilir. „Risk altındaki bireylerin belirlenmesi“ şart olmakla birlikte hem kampanya ve iyi bir sistem gerektirir. Kan basıncı, kan şekeri, lipidler ve kilo yüksekliği, stres ile görme ve işitme yetersizliği gibi “risk faktörlerinin tespit ve sıkı kontrolü“ esas olmalıdır. Beyin hastalıklarının tarama, erken ve çağdaş teşhis ve tedavisi ile bakım için tam ve hızlı erişim sağlanmış olmalıdır.