2020’nin Son Hediyesi Covid-20mi Olacak

İngiltere’den dünyaya yayılan ve yüzde 70 oranında daha bulaşıcı olduğu bildirilen Covid19’daki son değişim endişe yarattı. Virüs çıktığı günden bugüne bilim dünyasına göre beş bine yakın mutasyona uğradı. Bunların arasında üçü önemliydi. Yayılma-bulaşma gücü, hücre içine girişinin kolaylaşması ve yüzde 70 daha iyi gizlenmeye başlaması. Endişe veren
sorunlara gelince: “VUI-202012/01”deki virüsün başak proteininde meydana getirdiği değişiklik! Pfizer/ BioNTech, Modena gibi çoğu aşının bu proteini hedef alarak çalışıyor olması. Son mutasyon enfekte olmuş kişilerin bağışıklık kazanmasını engelleyecek mi? Tüm bunların yanı sıra HES kodu ne derece güvenilir bir veri? Covid kalp krizi sonucu ölümleri niçin artırdı?

Covid vi­rü­sü bu­gü­ne kadar beş bin­den fazla mu­tas­yo­na uğ­ra­dı çünkü onlar da ken­di­le­ri­ni ko­ru­ya­ma­ya, ne­sil­le­ri­ni sür­dür­me­ye ça­lı­şı­yor. Bunun için de insan vü­cu­du­nu kul­la­nı­yor. İşin özüne ba­kıl­dı­ğın­da bu; virüs ile insan ara­sın­da­ki sur­vi­vor-ya­şam sa­va­şı. Virüs insan vü­cu­dun­da­ki ba­ğı­şık­lık sis­te­mi zin­ci­ri­ne ya­ka­lan­dı­ğın­da şekil de­ğiş­ti­rip, sis­te­mi ya­nıl­tıp tek­rar yaşam sa­va­şı­na gi­ri­yor, ba­ğı­şık­lık sis­te­mi de onu tek­rar ta­nı­ya­na kadar zaman kay­bet­ti­ğin­de has­ta­lık olu­şu­mu hız­la­nı­yor.

Co­vid-19’un başak pro­te­ini mu­tas­yo­nu niçin önem­li?

Bugün üze­rin­de ko­nu­şu­lan-en­di­şe­ye sebep olan de­ği­şim Co­ro­na vi­rü­sü­nün vü­cu­da tu­tun­du­ğu başak pro­te­inin de mey­da­na gel­me­si. Çünkü Co­vi­d­-19 başak pro­te­ini ara­cı­lı­ğıy­la vü­cu­dun ACE-2 re­sep­tör­le­ri­ne tu­ta­nan bir virüs. ACE2’de ak­ci­ğer, arter, kalp, böb­rek ve ba­ğır­sak hüc­re­le­ri­nin dış yü­ze­yin­de bu­lu­nu­yor. Bu vi­rü­sün şid­de­ti­ni ve ölüm­cül olma ora­nı­nı nasıl et­ki­le­yecek zaman için­de gö­rü­lecek. Vi­rü­sün yüzde 70 ora­nın­da daha bu­la­şı­cı ol­ma­sı da diğer bir sorun. Ay­rı­ca İngi­liz Ulu­sal İsta­tis­tik Bü­ro­su ra­kam­la­rı­na göre, Co­vid-19 olan ki­şi­ler­de kalp kri­zi-felç oran­la­rı 12 kat daha yük­sek.

Covid aşı­la­rı­nı mu­tas­yon­lar et­ki­le­yecek mi?

Grip-inf­lu­en­za da bir RNa vi­rü­sü­dür, yani içe­ri­sin­de DNA ye­ri­ne RNa olan çok kü­çük-fark­lı ya­pı­lar­dır. Çok sık de­ği­şi­me uğ­ra­ma­sı da bek­le­nen bir tab­lo­dur. Bu ne­den­le her yıl grip aşısı ye­ni­len­mek-de­ğiş­mek zo­run­da ka­lı­nır. Co­ro­na vi­rü­sü için de aynı durum ge­çer­li. Fakat yeni tek­no­lo­jik aşı­lar­da ufak de­ği­şik­lik­ler­le bir ay içe­ri­sin­de aşıyı tek­rar et­ki­li-kul­la­nı­la­bi­lir hale ge­tir­mek müm­kün. Alt­ya­pı oluş­tu­rul­du­ğu için Mes­sen­ger RNA adı ve­ri­len tek­no­lo­ji ile üre­til­miş ol­ma­sı bu de­ği­şim­ler­de­ki adap­tas­yo­nu ko­lay­laş­tı­rır. Kla­sik aşı­lar­da belki bu kadar kolay ol­ma­ya­bi­lir. Şu an için panik ol­ma­ya gerek yok. Aşı mu­tas­yon­la­ra karşı mü­ca­de­le için dev­re­ye so­kul­muş bir sa­vu­ma si­la­hı gibi dü­şü­nül­me­li­dir. Vi­rüs­ler de doğal ola­rak ya­şa­mak için üre­ti­len bu si­la­ha karşı fark­lı sa­vun­ma me­ka­niz­ma­sı ge­liş­ti­recek. Gün­cel virüs çe­şi­di­ni kla­sik aşı­lar belki ge­ri­den takip etmek zo­run­da ka­la­cak. İnsan ve Co­vi­d­-19 vi­rü­sü ara­sın­da­ki yaşam sa­va­şı bir dönem daha sü­recek gibi gö­rü­nü­yor. Bu­ra­da­ki önem­li konu aşı ne kadar süre için in­sa­nı ko­ru­ma­da et­ki­li ola­cak? Bun­la­rı da ya­şa­ya­rak öğ­re­ne­ce­ğiz. Altı ay gibi bir süre ko­rur­sa 6 ay sonra tek­rar aşı ya­pıl­ma­sı ge­re­kecek.

HES Kodu ne de­re­ce güven ver­me­li?

Bu­laş­ma zin­ci­ri­ni kır­mak üzere alı­nan kı­sıt­la­ma­la­rın et­ki­li ol­du­ğu bir ger­çek. Ancak yoğun ba­kım­lar dolu çünkü eski has­ta­lar hala yoğun ba­kım­da ve te­da­vi­le­ri devam edi­yor. Mu­tas­yon­la­rın bu­ra­da et­ki­si ola­bi­lir. Mart-Ni­san ayın­da­ki vaka sey­ri­ne göre daha ağır et­ki­si ol­du­ğu için te­da­vi­de güç­lük çe­kil­me­ye baş­lan­dı. Özel­lik­le yoğun ba­kım­da­ki has­ta­lar­da sı­kın­tı ya­şa­nı­yor. Ak­ci­ğer­de­ki hava kaçak ve ka­na­ma­la­rı ilk dö­nem­le­re göre daha fazla, ağır has­ta­lar­da so­nuç­lar çok daha kötü ola­bi­li­yor.

İkinci bir durum ilk dö­nem­ler­de çocuk ve genç­ler­de daha hafif semp­tom­lar­da gö­rü­len Co­vi­d-­19 tab­lo­su şimdi de­ği­şim gös­ter­di. Yüzde 30-40 çocuk ve genç­ler­de za­tür­ree tab­lo­sun­da artış var.

HES ko­du­na ge­lin­ce bu­ra­da­ki amaç; po­zi­tif olan­la­rın top­lum içine gir­me­si­ni en­gel­le­mek. Her türlü uya­rı­ya rağ­men po­zi­tif olan ki­şi­ler hala evden dı­şa­rı çıkıp, iş ya da alış­ve­riş mer­ke­zi­ne git­tik­le­ri için bunu ön­le­mek adına ya­pı­lan bir uy­gu­la­ma ola­bi­lir. As­lın­da HES kodu sa­de­ce test yap­tı­rıl­dı­ğın­da ge­çer­li­lik taşır. Test ya­pıl­dı­ğı anda ne­ga­tif olan bir kişi belki bir saat sonra vi­rü­se ya­ka­la­nıp po­zi­tif ola­bi­lir. Bu durum da HES kodu ne kadar gü­ve­ni­lir?

Co­vid-19 te­da­vi­sin­de kalp krizi ölüm ne­de­ni mi?

Özel­lik­le 65 yaş üstü ki­şi­ler­de Co­vi­d­-19 en­fek­si­yo­nu son­ra­sı iyi­leş­ti­ği dü­şü­nü­len hasta bir-bir buçuk ay sonra kalp ile il­gi­li neden do­la­yı ya­şa­mı­nı yi­ti­re­bi­li­yor. Ka­yıt­la­ra ölüm ne­de­ni kalp ola­rak ya­zıl­sa da sebep bir-iki ay önce ge­çir­di­ği Covid en­fek­si­yo­nun kalbe yap­mış ol­du­ğu tah­ri­ba­ta bağlı ola­bi­lir. Bu tab­lo­nun önüne geç­mek için belli yaş ve risk fak­tö­rü olan ki­şi­ler­de te­da­vi­den en az bir ay sonra kalp kont­ro­lü ya­pıl­ma­sı gerek. Bazen bu Eko­kar­di­yog­ra­fi (EKO) kalp ult­ra­so­nu ile be­lir­le­ne­mez, kalp MR’ı ile kont­rol ge­re­kir. Covid has­ta­la­rın­da kalp önem­li bir ölüm ne­de­ni­dir.

Ra­kam­lar neden doğru bil­gi­le­ri yan­sıt­mı­yor?

Uzun süre vaka sa­yı­la­rı­nın çok düşük gös­te­ril­me­si in­san­la­rın çok rahat dav­ran­ma­sı so­ru­nu­nu be­ra­be­rin­de ge­tir­di. Şimdi doğ­ru­ya yakın bil­gi­ler ve­ril­me­ye baş­lan­mış olsa da dünya ra­kam­la­rı­na ba­kıl­dı­ğın­da hala ger­çe­ği yan­sıt­ma­dı­ğı hak­kın­da güçlü ön­gö­rü­ler var. Ger­çek sayı açık­la­nan ölüm sa­yı­sı­nın en az üç katı. Vaka ya da ol­gu­lar ger­çe­ğe yakın bile ve­ril­se ölüm oran­la­rı hala düşük gös­te­ril­me­si­nin se­be­bi sa­nı­rım te­da­vi ba­şa­rı­sı­nı Tür­ki­ye’de yük­sek gös­ter­mek. Covid has­ta­sı olup yoğun ba­kım­da testi ne­ga­ti­fe dö­nü­şen ama Co­vi­din sebep ol­du­ğu has­ta­lık­tan ha­ya­tı­nı kay­be­den çok sa­yı­da hasta ol­du­ğu ger­çe­ği­ni de bil­mek ge­re­kir.

Türk aşısı umut ola­bi­lecek mi?

Eko­no­mik sı­kın­tı­lar­dan do­la­yı 14 gün ka­pat­ma şu an için pek müm­kün gö­rün­mü­yor. O zaman top­lum­sal ba­ğı­şık­lı­ğın ka­zan­ma­sı için aşı çok daha önem ka­za­nı­yor. Aşı fir­ma­la­rı ile gö­rü­şüp aşıyı çe­şit­len­dir­mek ge­re­kir. Aşı­lar­da bek­len­me­yen ger­çek­ler­le kar­şı­laş­mak müm­kün. Bi­ri­sin­de ciddi bir yan etki gö­rü­lür­se di­ğe­ri hemen uy­gu­lan­ma­ya ge­çir­me­li­dir. Tür­ki­ye’de de çok ba­şa­rı­lı aşı ça­lış­ma­la­rı var, bun­la­rı des­tek­le­mek gerek. Ama ulus­la­ra­ra­sı alan­da ortak bul­mak ge­re­kir. Ger­çek an­lam­da üre­ti­me baş­la­mak is­ten­di­ğin­de büyük ya­tı­rım ve de­ne­yim ge­re­kir. Aşıyı la­bo­ra­tu­var or­ta­mın­da imal etmek ayrı bir konu bunu seri üret­mek, de­po­lan­ma­sı ayrı bir ya­tı­rım­dır. Ha­zi­ran da Türk aşı tamam ama mil­yon­lar­ca doz üre­tecek ka­pa­si­te­ye sahip de­ği­liz. Bunun alt­ya­pı­sı­nı ha­zır­la­yıp ciddi bir firma ile iler­le­mek sa­de­ce Tür­ki­ye için değil dün­ya­ya sa­ta­bil­mek için üre­ti­me ge­çe­bil­mek önem­li. Bilim si­ya­set­tin dı­şın­da tu­tul­ma­lı­dır. İnsan­la­rı ha­ya­tı­nı ko­ru­ya­bil­mek için bu şart­tır.